Mười Tám Tháng Giương Cờ

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Người Việt Ngày 150413

"Hoa Kỳ Nhìn Từ Bên Ngoài"

Náo nhiệt tưng bừng tranh cử Tống thống

 * Đăng quang hơi sớm em ơi! Hý họa của The Economist *

Tuần qua, với việc bốn chính khách chính thức mở cửa hàng mua phiếu, cuộc tranh cử Tổng thống Hoa Kỳ đã bắt đầu. Chúng ta sẽ còn 18 tháng, 72 tuần, đầy huyên náo với chuyện bầu cử tại Mỹ. 

Sau hai nhiệm kỳ Barack Obama, cử tri Mỹ sẽ chọn một liên danh mới của hai đảng Cộng Hòa và Dân Chủ để sẽ lãnh đạo quốc gia từ đầu năm 2017 đến đầu năm 2021. 

Từ thời lập quốc, Hiến pháp có những quy định giới hạn quyền lực của Tổng thống. Cầm đầu Hành pháp, Tổng thống Mỹ phải chia quyền với Lập pháp là lưỡng viện Quốc hội. Hạ viện được bầu lại mỗi hai năm, với thẩm quyền lớn về ngân sách, tức là về chánh sách nội trị. Mỗi hai năm được bầu lại một phần ba, Thượng viện có quyền không kém Tổng thống về hồ sơ đối ngoại.

Bên cạnh Quốc hội, Tổng thống còn bị một cơ chế chi phối là Tối cao Pháp viện, với thẩm quyền suy diễn Hiến pháp mà Hành pháp khó bác bỏ. Sự suy diễn còn có thể mở rộng quyền hạn đáng kể của 50 tiểu bang, với các Thống đốc cầm đầu Hành pháp của từng tiểu bang mỗi hai năm lại bầu lại vài chục người. Từ trăm năm nay, một định chế độc lập là Ngân hàng Trung ương cũng có ảnh hưởng lớn về kinh tế qua chánh sách tiền tệ và tín dụng, nên giảm thiểu vai trò kinh tế của Tổng thống. Ngoài ra, thị trường và doanh giới Mỹ cũng tác động mạnh vào kinh tế khiến Tổng thống phải đắn đo cân nhắc.

Trong hoàn cảnh đó, Tổng thống Mỹ chỉ có một ưu thế tương đối, là về ngoại giao và an ninh đối ngoại. Khi ấy, người lãnh đạo nước Mỹ lại phải thỏa hiệp với thực tế của địa cầu, là địa dư và cách ứng xử của các nước khác.

Dù sao, ưu thế đó của Tổng thống, và nhất là sức nặng của Hoa Kỳ, vẫn khiến thế giới quan tâm đến cuộc bầu cử tổng thống vì Hoa Kỳ thường thay đổi chánh sách ngoại giao với một Chính quyền mới. Còn lại, các nước ít chú ý đến các cuộc bầu cử Quốc hội ở địa phương. Sau đó mới khám phá là các cuộc bầu cử này lại ảnh hưởng bất ngờ với quyền lực Hành pháp, vì có thể làm Tổng thống thay đổi lập trường khác hẳn với chủ trương tranh cử ban đầu.

Nhiều khi nước Mỹ mang tiếng lật lọng cũng vì cái thực tế bất ngờ ấy khi Tổng thống bị Lập pháp cột tay.

***

Bên phía Dân Chủ, trong cuộc bầu cử Tổng thống kỳ này, cựu Ngoại trưởng, Nghị sĩ và Đệ nhất Phu nhân Hillary Clinton là ngôi sao sáng được cử tri Dân Chủ coi như tất nhiên sẽ đưa đảng trở lại Tòa Bạch Ốc.

Đã tự chuẩn bị từ năm 2000 và bất ngờ thất bại năm 2008 ở vòng loại, Hillary là ứng cử viên kỳ cựu nhất, có bộ máy tranh cử và vận động tiền bạc mạnh nhất với khả năng huy động hai tỷ rưỡi cho trận đánh. Là khuôn mặt quen thuộc của chính trường từ khi ông Bill Clinton còn là Thống đốc Arkansas rồi Tổng thống hai nhiệm kỳ, Hillary thật ra vẫn là một ẩn số. Người ta biết quá nhiều về  chi tiết phụ và về hình ảnh của một phụ nữ đầy khả năng và tham vọng, mà chẳng rõ là nếu là Tổng thống bà sẽ làm những gì. 

Cử tri có 72 tuần để tìm hiểu chuyện đó, qua sự hướng dẫn của truyền thông, đa số thiên tả và ủng hộ Hillary trong mọi trường hợp. Có lẽ vì ân hận là bỏ rơi bà tại vòng sơ bộ lần trước vào Tháng Sáu năm 2008 mà phất cờ cho Obama và nay sẽ là bầy ong thợ hút mật cho con ong chúa Hillary.  

Đằng sau Hillary còn có nhiều chính khách ngồi ghế dự bị để thay thế nếu bà gặp nạn, hoặc để kiếm ghế ứng cử viên Phó Tổng thống sau khi bà được chọn làm ứng viên chính thức. Đấy là đương kim Phó Tổng thống Joe Biden đã 72 tuổi mà vẫn hay nói nhảm; là Thống đốc Martin O’Malley của Maryland; là cựu Nghị sĩ Jim Webb của Virginia; và trí thức cục tả là Nghị sĩ Elizabeth Warren của Massachusetts dù bà tuyên bố không ra tranh cử.

Trong số này, Nghị sĩ Webb là chính khách độc đáo ở tinh thần không ưa chính trị mà muốn tăng cường sức mạnh của nước Mỹ. Ở bên trong là với chánh sách kinh tế công bằng hơn và triệt để giảm trừ ảnh hưởng của tài phiệt Wal Street. Đối ngoại là với chánh sách cứng rắn hơn Obama về an ninh, nhất là tại Châu Á vì sự bành trướng của Trung Quốc. Dân Việt chú ý đến ông vì có vị hôn phối gốc Việt và nhất là lập trường dứt khoát với Trung Quốc.

Bên đảng Cộng Hoà thì cuộc tranh cử lại náo nhiệt hơn vì có cả chục nhân vật đã lên tiếng. 

Trên đại thể, phong trào Tea Party có ảnh hưởng mạnh từ cơ sở đã ráo riết ủng hộ ba Nghị sĩ Ted Cruz của Texas, Rand Paul của Kentucky và Marco Rubio của Florida, ba người đầu tiên nhảy vào  vòng sơ bộ. Tea Party là hiện tượng đặc thù của Mỹ với chủ trương tự do tuyệt đối libertarian về kinh tế xã hội, là giảm thiểu vai trò  nhà nước, giới hạn công chi ngân sách và tăng cường kiểm soát bộ máy Chính quyền.

Trong ý hướng đó, Tea Party có cái nét của quần chúng tự phát, đả kích các chính khách chuyên nghiệp tại Thủ đô Washington và mang tiếng hay được tiếng là bảo thủ. Ly kỳ nhất, Tea Party tấn công các chính khách Cộng Hòa có lập trường trung dung và trở thành rào cản đáng kể bên Cộng Hòa. Không có hậu thuẫn của Tea Pary thì khó lọt vòng sơ bộ, nếu lại là con tin của Tea Party thì chắc chắn mất phiếu ôn hòa và thất cử vì phong trào này chỉ tranh thủ được 11% dân số Mỹ.

Về đối ngoại thì Tea Party là một sự khó hiểu. Chủ trương libertarian khiến họ giới hạn sự can thiệp của Hoa Kỳ vào thiên hạ sự đến độ phản chiến và tự cô lập. Nhưng từ bên trong cũng có nhiều người yêu nước đến cực đoan chủ chiến. Nghị sĩ Rand Paul là người chết kẹt giữa hai khuynh hướng đó nên từ chủ hòa đã nhảy vào giữa để bắt cá hai tay và được tiếng là bất nhất!

Ngoài dàn kèn hơi quái của Tea Party, Cộng Hòa còn nhiều ngôi sao sáng lẫn các đom đóm lập lòe. 

Sáng như cựu Thống đốc Jeb Bush của Florida, Thống đốc Chris Christie của New Jersey và Thống đốc Scott Walker của Wisconsin. Đom đóm là các chính khách có tinh thần bảo thủ về xã hội và ảnh hưởng thụ hẹp ở một số địa phương. Họ là những người đáng kính trọng nhưng chưa thể vào tòa Bạch Ốc. Nếu thành công thì chỉ đứng cùng liên danh của đảng ở vị trí ứng cử viên Phó Tổng thống.

Trong nửa năm tới, chúng ta sẽ nhìn thấy nhiều trận giao đấu bên Cộng Hòa để tìm ra một liên danh có một chương trình hành động cụ thể và khả tín. Đấy là sự hỗn loạn cần thiết để phe Cộng Hòa giải thích được với bên trong là mình muốn gì. Sau đó mới là tranh thủ 10% số phiếu bên ngoài để chiếm được đa số 50% vào ngày Thứ Ba mùng tám năm 2016.

Nhìn từ bên ngoài thì sau tám năm của Hành pháp Dân Chủ, cử tri Hoa Kỳ có thể muốn đổi ngựa nên các ứng viên Cộng Hòa có một chút ưu thế. Nhưng truyền thống của đảng là cực đoan về chuyện vặt mà tự bắn vào chân nên chỉ còn hy vọng vào sự quá khích không kém của xu hướng cực tả bên đảng Dân Chủ.

Dù sao thì 72 tuần sắp tới là cơ hội bằng vàng cho truyền thông. Trong khi thực tế của nước Mỹ lại có những điều vượt khả năng của Tổng thống. Nước Mỹ mắc nợ quá nhiều. Trong ngân sách liên bang thì tới gần 60% là khoản chi “đương nhiên” về xã hội và tiền lời của gánh công trái.

Chúng ta còn cả năm để nói về nghịch lý ấy…

____

Chuyện chỉ có tại nước Mỹ

Cảnh sát tại Medina của tiểu bang Ohio vừa bị nhức đầu về lòng hào hiệp của một cậu bé. Cậu vào lớp tặng các bạn từng xấp giấy trăm đồng cho đến khi nhà trường khám phá và báo cảnh sát hôm Thứ Tư tuần qua. Cuộc điều tra sơ khởi cho biết là cậu đã moi 25 ngàn trong tủ của ông nội mà rải cho các bạn. Nhà chức trách chưa biết xử lý ra sao về vụ này, nhưng người am hiểu nước Mỹ thì cho rằng cậu có thói quen rất Dân Chủ. Là tăng chi bừa phứa với tiền của thiên hạ. Người viết thì nghĩ cậu bé có viễn kiến, biết mua phiếu từ tuổi 13. Không bị kỷ luật thì sẽ là trưởng lớp!