Donald Trump Trong Một Thế Giới Đảo Điên

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Việt Báo Ngày 170128

Tổng thống Hoa Kỳ muốn viết lại luật chơi cho một trật tự mới

 * Quan hệ song phương Anh-Mỹ vẫn khắng khít nhất *

Người ta cứ cho rằng Donald Trump đang đảo lộn trật tự thế giới sau khi nhậm chức Tổng thống Hoa Kỳ. Sự thật có khi lại khác. Ông tiếp nhận di sản không phải là tám năm của vị tiền nhiệm bên đảng Dân Chủ mà từ nhiều thập niên của một trật tự cũ, từ an ninh đến kinh tế, đang tan rã từ Đông sang Tây. Siêu cường Hoa Kỳ nằm giữa tâm điểm của tình trạng hỗn loạn ấy nên Tổng thống thứ 45 mới có tham vọng xây dựng lại một trật tự khác.

Từ Đông sang Tây, người Mỹ thấy gì? 

Trung Cộng hưởng lợi kinh tế, có thêm phương tiện quân sự để đòi khống chế cả khu vực Đông Á, trong khi Bắc Hàn Cộng sản lại coi trời bằng vung với kế hoạch võ khí hạch tâm nhằm đe dọa vùng Đông Bắc Á. Tại Trung Đông, cuộc chiến chống phong trào Hồi giáo cuồng tín và phương pháp khủng bố không có kết quả sau 15 năm tốn công, của và mạng sống. Cuộc khủng hoảng của thế giới Hồi giáo lan vào Âu Châu với làn sóng di dân, nơi mà tổ chức Liên Âu có 28 thành viên bị chấn động, mất thống nhất, và khối tiền tệ Euro của 19 thành viên Liên Âu chưa ra khỏi cơn khủng hoảng manh nha từ năm 2010. Giữa những biến động tại Âu Châu, Liên bang Nga thừa thắng xông lên và coi thường Minh ước NATO, thách đố trật tự của Âu Châu khi khống chế Ukraine và tiến vào Trung Đông. Dù không thể là siêu cường có khả năng đe dọa quyền lợi Hoa Kỳ như Trung Cộng, Liên bang Nga của Vladimir Putin cũng là bài toán cần giải quyết sau khi kế hoạch hỏa giải (“reset”) của Chính quyền Obama với Putin không thành.

Nhưng giải quyết những thách đố ấy với ưu tiên nào khi nội bộ Hoa Kỳ cũng có quá nhiều vấn đề?

Từ hai thập niên qua, Hoa Kỳ bị ảnh hưởng của ba trào lưu lớn là 1/ tiến trình toàn cầu hóa khởi sự mạnh sau khi Chiến Tranh Lạnh kết thúc năm 1992, 2/ cuộc cách mạng thuật lý (technology) làm đảo lộn tiến trình sản xuất và cách bố trí phương tiện lẫn nhân lực trong kinh tế; và 3/ nạn lão hóa dân số khi thế hệ Hậu chiến, lớp người sinh đẻ từ 1946 tới 1964 lại bắt đầu về hưu, cần nhiều hưu liễm và dịch vụ y tế hơn khả năng đóng góp của lực lượng lao động.

Những chuyển động trên tại Hoa Kỳ không xuất hiện biệt lập trong biên vực của quốc gia mà hòa chung vào hệ thống giao dịch toàn cầu, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng, supply chain, giữa các nước về nguyên nhiên vật liệu và lực lượng lao động. Trong khung cảnh đó, kinh tế Trung Cộng thu được nhiều lợi ích nhờ nhân công rẻ nên công nghiệp hóa nhanh hơn các nước đi trước như Nhật Bản hay Nam Hàn. Ngược lại, khu vực chế biến của Mỹ bị ảnh hưởng nhiều nhất: sản xuất nhiều hơn với ít nhân công hơn mà cũng có tỷ trọng thấp hơn nếu so sánh với khu vực tài chánh và dịch vụ. Sự bất mãn của thành phần lao động trong khu vực chế biến này này trút vào một nguyên nhân kinh tế là tự do thương mại, nhưng các nguyên nhân kia chính là khoa học kỹ thuật cùng hệ thống đào tạo và giáo dục của Hoa Kỳ.

Khi nhìn trên toàn cảnh và ra khỏi khuôn khổ Hoa Kỳ, người ta cón thấy hiện tượng lão hóa dân số đang đe dọa nhiều quốc gia khác như Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan, Trung Quốc, Hy Lạp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và cả nước Đức. Giải pháp tiếp nhận di dân - trẻ hơn, nghèo hơn, có tỷ lệ sinh sản cao hơn người bản địa không dễ áp dụng cho các nước hải đảo hay quần đảo như Nhật, Hàn, Đài Loan, và còn gây phản ứng ngược như tại nước Đức và Hoa Kỳ.

Việc Hoa Kỳ mất tiền bảo vệ biên cương của nước khác, như qua Minh ước NATO chẳng hạn, mà không bảo vệ được biên cương của mình tại miền Nam mới dẫn tới ý tưởng “xây tường” tại biên giới với xứ Mexico là điều đã được luật lệ cho phép mà chưa hoàn tất và cũng chẳng có biện pháp cưỡng hành. Lồng trong vấn đề an ninh đó còn có kế hoạch cải cách thuế vụ do đảng Cộng Hòa chủ trương từ Tháng Sáu năm ngoái, nhằm tăng thuế trên hàng nhập cảng và giảm thuế cho hàng xuất cảng. Nếu Hành pháp Trump và Hạ viện Cộng Hòa thống nhất ý kiến về dự luật “điều chỉnh mậu biên” (border adjustment), thuế thu vào từ hàng xuất cảng của Mexico có thể giải quyết được nhu cầu tài chánh.

Chính quyền Trump bắn tiếng rằng thuế suất 20% trên hàng nhập cảng từ Mexico có thể tài trợ việc xây tường có khi chỉ là bước đầu của việc mặc cả mà thôi sau khi bị nhập siêu tới 60 tỷ Mỹ kim từ Mexico (so với nhập siêu từ Canada là chín tỷ).

Người ta đả kích ông Trump là đơn phương rút khỏi Hiệp ước Đối Tác Xuyên Thái Bình Dương TPP mà quên rằng Hiệp ước này vô giá trị vì chưa được Quốc hội Hoa Kỳ phê chuẩn sau khi gặp sự chống đối mạnh từ đảng Dân Chủ, kể cả hai ứng cử viên Dân Chủ là Hillary Clinton và Bernie Sanders, lẫn một số không ít trong giới dân cử Cộng Hòa. Tổng thống không thể “giết” một xác chết chưa chôn, ông chỉ đòi thương thuyết song phương với từng nước trong số 11 quốc gia đã ký kết TPP. Cũng vậy, ông chủ trương thương thuyết lại với từng nước trong Hiệp ước Tự do Mậu dịch Bắc Mỹ NAFTA đã ban hành từ năm 1994, là Canada và Mexico.

Chính quyền Mexico lâm vào thế kẹt vì áp lực trong và ngoài mà nếu rút khỏi Hiệp ước NAFTA thì còn bị thiệt hơn nữa.

Sau một tuần nhậm chức, người ta thấy Tổng thống mới của Hoa Kỳ tận dụng hai phương tiện pháp lý là ‘sắc lệnh hành pháp” (executive orders) và “bị vong lục” (memorandum, số nhiều là memoranda). Sắc lệnh hành pháp chỉ thị cho các cơ quan hữu trách phải thi hành hoặc không thi hành những gì đã được đưa ra trước đó. Bị vong lục (dịch nôm na là “phòng bị cho khỏi quên”) là văn kiện có giá trị hướng dẫn bộ máy công quyền về đường lối chánh sách chung chứ không nêu ra chi tiết về việc thi hành.

Qua hàng chục văn kiện này, người ta thấy Tổng thống Hoa Kỳ vạch ra luật chơi cho trận đấu với Lập pháp cùng doanh giới và, ra khỏi khuôn khổ Hoa Kỳ, cho các quốc gia hay định chế quốc tế.

Theo dõi trận đấu tại Thủ đô Washington với Quốc hôi hay trên thương trường với các đại tổ hợp, người ta có thể thấy rằng Donald Trump muốn tiến tới một trật tự khác. Nhưng với bên ngoài thì các tổ chức quốc tế như Liên Hiệp Quốc hay NATO cùng các quốc gia khác mới phải vò đầu bứt tai vì chủ trương vừa dọa vừa dụ của Tổng thống Mỹ. Chưa ai biết là ông Trump có thành công hay chăng nhưng ai cũng biết rằng sự thể ngày nay đã khác.

Nhìn theo khuôn khổ thời gian lẫn không gian, chúng ta nên nhớ tới sự thất bại của hệ thống mậu dịch toàn cầu khi Tổ chức Thương mại Thế giới WTO không khởi động nổi vòng đàm phán Doha do Chính quyền George W. Bush đề nghị từ Tháng 10 năm 2001 – 15 năm qua rồi. Từ đó ta mới thấy những nỗ lực hợp tác đa phương, ở cấp vùng, giữa từng nhóm quốc gia với nhau. Nỗ lực ấy cũng không thành, thí dụ không chỉ có Hiệp ước TPP mà còn có Hiệp ước Xuyên Đại Tây Dương TTIP giữa Hoa Kỳ và Liên Âu, hoặc Hiệp ước Tự do Mậu dịch giữa Liên Âu với Canada.

Trào lưu tử toàn cầu tụt xuống đa phương đã có trước khi cử tri Hoa Kỳ nghe nói đến ứng cử viên Donald Trump! Ông Trump chỉ có tội hay có công là thúc đẩy trào lưu này với giải pháp song phương, giữa Hoa Kỳ với từng nước. Bắc Kinh có một chữ cho nghệ thuật vận dụng ấy vì họ thi thố từ lâu: “bẻ đũa từng chiếc”.

Chúng ta sẽ còn cơ hội theo dõi những trận đấu này giữa Hoa Kỳ với từng nước, như Nga, Đức, Tầu, Nhật… và không nên quên thế lực kinh tế của Mỹ là rất ít lệ thuộc vào xuất cảng, vẫn còn công xuất khả dụng để thay thế số nhập cảng bị giảm sút. Còn lại, ba chuyển động lớn là toàn cầu hóa, thuật lý và dân số, tiếp tục là bài toán trường kỳ cho nước Mỹ mà Tổng thống Donald Trump chưa chắc đã giải quyết được.

Ít ra, người ta thấy được một chuyện bất ngờ khác: Tổng thống Trump làm đúng những gì đã nói khi tranh cử. Tưởng là chỉ dọa mà chơi, ai ngờ ông ta làm thật! Dễ sợ cho năm Đinh Dậu….