Trung Quốc Cải Cách chế độ hộ khẩu

Nguyên Lam & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA Ngày 151029

Diễn đàn Kinh tế  

Chế độ bất công của một hệ thống tự xưng thực hiện công bằng xã hội...

 

* Một công ty chuyển phát nhanh ở Bắc Kinh. Ảnh chụp ngày 12/11/2013 AFP photo* 

 

 

 

Trong hàng loạt biện pháp nhằm cải cách cấu trúc và chuyển hướng kinh tế qua hình thái phát triển quân bình và bền vững hơn, Trung Quốc phải hoàn tất việc giải phóng chế độ “hộ khẩu”, một tàn dư của hệ thống cai trị lỗi thời. Nguyên Lam trao đổi với chuyên gia Nguyễn-Xuân Nghĩa của chương trình Diễn đàn Kinh tế về hồ sơ khá đặc biệt này.


Nguyên Lam: Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc đang họp Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Kỳ 5 của Khóa 18 với trọng tâm là cải cách kinh tế và thực hiện Kế hoạch Năm năm thứ 13 cho thời hạn 2016-2020 sắp tới. Biến cố này đang được các thị trường tìm hiểu để thấy ra chiều hướng lãnh đạo kinh tế Trung Quốc trong những năm tới. Theo dõi những tin tức và phát biểu cho tới nay thì ông thấy có những gì là đáng chú ý?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Sau bốn ngày họp thì đến Thứ Năm 29 Hội nghị Kỳ 5 mới xong và phải tới tháng sau thì những chiều hướng chính của mục tiêu và nhiệm vụ mới được thông báo. Qua Tháng Ba năm tới thì nội dung chi tiết của Kế hoạch Năm năm mới được Quốc hội kỳ 4 của Khóa 12 thông qua. Những gì được tiết lộ đây đó cho ta thấy tham vọng lớn của Tiểu tổ Lãnh đạo Kinh tế Tài chính do Chủ tịch Tập Cận Bình chỉ đạo, đây mới là cơ chế soạn thảo nội dung Kế hoạch Năm năm đưa ra cho 205 Trung ương Ủy viên thảo luận tuần này.

- Tham vọng lớn đến độ mâu thuẫn là vì về lượng họ vẫn cố giữ đà tăng trưởng khoảng 7% một năm trong khi về phẩm thì phải cải sửa rất nhiều, mà đã cải sửa thì khó tăng trưởng với nhịp độ 7%, cho dù con số 7% cũng chẳng là con số thật. Tuy nhiên, chúng ta còn thời gian tìm hiểu thêm về những gì lãnh đạo Bắc Kinh muốn thực hiện cho tới năm 2020 là khi đảng chuẩn bị Đại hội Khóa 20 vào năm 2022. Khi đó ta có thể tổng kết về thành tích của thế hệ lãnh đạo thứ năm là Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường, hai người duy nhất còn tại chức sau Đại hội Khóa 19 vào năm 2017 tới đây.

Sau thời mở cửa, lãnh đạo Bắc Kinh từ bỏ mô hình công nghiệp nặng thời Xô viết và ráo riết phát triển công nghiệp chế biến hàng tiêu dùng cho xuất khẩu, tập trung vào các khu vực địa dư thuận lợi nhất là các tỉnh duyên hải ở miền Đông. Nguyễn-Xuân Nghĩa

- Ngoài ra, và tôi đề nghị là kỳ này chúng ta sẽ tìm hiểu chuyện đó, sau Hội nghị Kỳ 4 năm ngoái, với trọng tâm là cải cách cơ chế luật pháp thì tuần qua, Bắc Kinh đã hoàn tất chương trình cải cách chế độ “hộ khẩu” và sắp ban hành các văn kiện áp dụng. Từ các năm 2007 trở về trước, họ đã thấy ra yêu cầu cải cách và thử nghiệm tại nhiều thí điểm và nay mới tiến được một bước!


Nguyên Lam: Như vậy, kỳ này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về hồ sơ “hộ khẩu”. Thưa ông, đấy là cái gì vậy vì với nhiều người Việt mình, nghe đến chữ hộ khẩu là ai cũng rùng mình….

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta đã qua Thế kỷ 21, nhiều người quá quen thuộc với chế độ tự do di chuyển và cư trú có thể đã quên phạm trù hộ khẩu hay kiểm soát sinh hoạt của các hộ gia đình.

- Trung Quốc là một trong vài nơi đầu tiên áp đặt chế độ này từ thời cổ đại, hơn 300 năm trước Tây lịch. Sau khi thống nhất xứ sở dưới chế độ Cộng sản vào năm 1949, Mao Trạch Đông thi hành chính sách hộ khẩu vì hai mục tiêu an ninh và kinh tế. Về an ninh, chế độ muốn kiểm soát từng hộ gia đình, bên trong có những ai và người này phải chịu trách nhiệm về người kia nên canh chừng lẫn nhau.

- Về kinh tế thì mục tiêu của Mao lại còn lớn lao hơn. Khi ấy, ông đòi công nghiệp hóa một xã hội có hơn 540 triệu dân trong vòng có một thế hệ. Muốn như vậy, ông cần kiểm soát và vắt sức của 90% dân số đang sống chủ yếu về canh nông ở thôn quê để dồn phương tiện cho công nghiệp ở đô thị. Vì thế, chế độ hộ khẩu là công cụ pháp lý giúp đảng và nhà nước khai thác sức lao động của đa số người dân để đem lại cơm ăn áo mặc cho công nhân và thị dân đang lao vào công nghiệp hóa qua những bước nhảy vọt vĩ đại. Kết quả là vài chục triệu nông dân chết đói còn hệ thống công nghiệp nặng học theo mô thức Xô viết là một vụ phá sản vĩ đại.


Nguyên Lam: Thưa ông, đa số dân chúng ngày nay có thể đã quên hoặc thậm chí không hề biết về chuyện đó, nên một cách khái quát thì nội dung của chính sách hộ khẩu là gì?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Mọi xã hội đều phải thay đổi, nhưng người cộng sản thì máy móc và duy ý chí nghĩ rằng họ sẽ chủ động tạo ra sự thay đổi cho xã hội tốt đẹp hơn và gọi đó là “cải tạo”. Họ quy định là từng người dân sinh ra ở nơi nào thì có nhiệm vụ cách mạng gắn liền với nơi sinh đó, và chia ra hai thành phần dân chúng căn cứ trên hai hình thái sản xuất là nông nghiệp và ngoài nông nghiệp. Nông dân hay cư dân ở nông thôn có cuộc sống và nhiệm vụ gắn liền với thôn quê và tạo sức bật cho thành thị đang tiến vào công nghiệp hóa. Vì vậy, sinh ra ở nơi nào là sẽ sống, lao động và phục vụ cách mạng ở nơi đó, phục vụ về cả an ninh lẫn sản xuất.


Nguyên Lam: Thưa ông, thế rồi sau khi ông Đặng Tiểu Bình tiến hành cải cách từ đầu năm 1979 thì tình hình có khả quan hơn chưa mà vì sao ngày nay Bắc Kinh vẫn nói đến việc cải tổ chế độ hộ khẩu?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Họ có thay đổi chút đỉnh vì mục tiêu phát triển mới nhưng vẫn đóng khung người dân qua hai ngăn. Thành phần có hộ khẩu ngoài nông nghiệp tại các thành phố thì được bảo đảm một số phúc lợi xã hội tối thiểu như y tế, gia cư, giáo dục và hưu liễm. Thành phần có hộ khẩu thuộc diện nông nghiệp thì không được hưởng những phúc lợi ấy mà phải tự chu cấp hoặc trông cậy vào gia đình thân tộc khi có nhu cầu. Đấy là một chế độ cực kỳ bất công của một hệ thống chính trị tự xưng là thực hiện công bằng xã hội. Nhưng khi kinh tế đổi thay thì hệ thống lạc hậu này bắt đầu rạn nứt.  


Vì sao phải cải cách?   

Một công nhân quét đường ở Bắc Kinh dưới lá cờ Trung Quốc trong một con hẻm nhỏ. AFP photo

Nguyên Lam: Xin đề nghị ông đi từng bước và giải thích là kinh tế đổi thay thế nào và vì sao sự rạn nứt đã xảy ra khiến chế độ đang phải cải cách?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Sau thời mở cửa, lãnh đạo Bắc Kinh từ bỏ mô hình công nghiệp nặng thời Xô viết và ráo riết phát triển công nghiệp chế biến hàng tiêu dùng cho xuất khẩu, tập trung vào các khu vực địa dư thuận lợi nhất là các tỉnh duyên hải ở miền Đông. Đấy là một thay đổi kinh tế, nó dẫn tới một thay đổi xã hội là bộ máy sản xuất vùng duyên hải thiếu nhân công nên cần lực lượng lao động dư dôi tại thôn quê, thí dụ như tại các tỉnh hay làng xã nghèo ở Tứ Xuyên, Hà Nam hoặc Giang Tây. Nhu cầu lao động ấy tạo ra sự chuyển dịch dân số hay hiện tượng “di dân nội địa” từ trong ra ngoài, từ các tỉnh nghèo khốn bên trong ra các tỉnh đã mở mang với thế giới bên ngoài.

Khi ấy, thực tế của đời sống bị đóng khung trong chế độ kiểm soát hộ khẩu đưa tới sự hình thành của hai thành phần xã hội là người có hộ khẩu ở tại chỗ và di dân không có hộ khẩu, mà họ cũng gọi là “dân công”. Phạm trù “dân công” này phản ảnh một tàn dư của thời chiến tranh trước đó, nó nói lên tư cách “công dân hạng nhì”, của hơn 300 triệu người xiêu dạt từ nơi chôn nhau cắt rốn tới vùng đất khác để kiếm sống mà không có điều kiện sinh hoạt tối thiểu, như y tế, gia cư, giáo dục hay hưu bổng.

Chế độ không đuổi lực lượng lao động cần thiết mà rẻ mạt ấy về chốn cũ vì nó có lợi cho sản xuất của doanh nghiệp nhà nước lẫn các chính quyền địa phương nên sau nhiều thập niên tạm bợ mà thành thường trực, thành phần di dân nội địa không có hộ khẩu đã lập gia thất, sinh con đẻ cái trong khung cảnh bất công và bất trắc ấy! Đấy là một hình thái bóc lột lao động đã phần nào đưa tới mức tăng trưởng làm thế giới khâm phục.

Nguyên Lam: Thưa ông, Nguyên Lam xin hỏi một câu có thể là lạnh lùng tàn ác. Nếu mà chế độ hộ khẩu có mang tính cách bất công nhưng có lợi cho kinh tế và đem lại một nguồn ngoại tệ lớn cho nhà nước thì tại sao lãnh đạo Bắc Kinh lại phải cải cách?

Đấy là một chế độ cực kỳ bất công của một hệ thống chính trị tự xưng là thực hiện công bằng xã hội. Nhưng khi kinh tế đổi thay thì hệ thống lạc hậu này bắt đầu rạn nứt. Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Cái chiến lược phát triển độc ác đó đã đi hết sự hữu dụng mà còn tạo ra hai nền kinh tế song hành là nông thôn nghèo khốn ở các tỉnh bị khóa trong lục địa và công nghiệp nhẹ ở các tỉnh duyên hải. Sự khác biệt như một định mệnh là địa dư hình thể trong/ngoài, trong thì héo mà ngoài lại tươi, trở thành mối đe dọa chính trị cho một chế độ thành hình từ đám nông dân nghèo khổ từ trong tiến ra ngoài với cuộc Vạn lý Trường chinh của Mao Trạch Đông.

- Từ mấy chục năm nay, lãnh đạo Bắc Kinh có nhiều kế hoạch phát triển nội địa, nôm na là đô thị hóa nông thôn lạc hậu, để tìm sự cân bằng giữa các tỉnh mà không nổi trong khi ấy động loạn xã hội đã xảy ra ngày nhiều hơn, nhất là từ vụ Tổng suy trầm năm 2008-2009 khiến cả trăm triệu dân công mất việc ngoài tỉnh và trở về quê cũ thì chẳng còn đất sống.

- Lý do là nông dân tại các tỉnh nghèo phải bán quyền sử dụng đất cho chính quyền địa phương làm giàu rồi họ tha phương cầu thực ở nơi khác mà lại không được bảo vệ. Rồi vì dân số đang lão hóa dần, các doanh nghiệp bắt đầu thiếu người nên thành phần dân công cũng không chấp nhận lương rẻ nữa.


Nguyên Lam: Khi nhớ lại các kế hoạch quy mô mà lãnh đạo Bắc Kinh muốn thực hiện thì có lẽ nhu cầu đô thị hóa nông thôn và phát triển các khu vực nghèo khổ lạc hậu là động lực chính của việc cải cách chế độ hộ khẩu để họ khỏi bị khủng hoảng chính trị bên trong. Thưa ông sự thể có phải là như vậy không và họ sẽ cải cách như thế nào?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ rằng mục tiêu của lãnh đạo là phát triển và đô thị hóa các tỉnh bên trong và vì không có thể dùng biện pháp cưỡng bách như trước nên phải làm sao cải tiến đời sống tại thôn quê, với yêu cầu chu cấp phúc lợi xã hội tối thiểu để có chiều hướng di dân ngược vào trong. Việc cải tổ chế độ hộ khẩu phải tiến hành song song với yêu cầu này. Cho nên, họ sẽ tiến dần tới việc xóa bỏ sự khác biệt giữa nông thôn và thành thị, giữa nông nghiệp và công nghiệp, giữa thành phần có hộ khẩu và không có hộ khẩu.

- Chuyện thứ hai còn rắc rối hơn là ngay tại các tỉnh bị khóa trong nội địa cũng đã bị những thất quân bình giữa nông thôn và thành thị cho nên việc cải cách chế độ hộ khẩu còn có hai đòi hỏi khác là thứ nhất giải quyết nhu cầu công chi thu của các địa phương để chấm dứt tình trạng cướp đất của dân và thứ hai là lập ra mạng lưới phúc lợi xã hội tại địa phương để cư dân có được bảo hiểm y tế, có nhà ở và con cái được giáo dục miễn phí ở những cấp sơ đẳng trong chín mười năm.

- Kết luận ở đây là trong hơn hai chục năm qua, lãnh đạo Trung Quốc đã có bước tăng trưởng mạnh nhưng lại xây dựng lên một hệ thống kinh tế chính trị quá phức tạp bên trong có nhiều sự chòng chéo khó gỡ. Việc họ đã mất cả chục năm thử nghiệm và nay bắt đầu cải cách một trở lực quan trọng nhất là chế độ hộ khẩu là một điều đáng mừng. Nhưng thực hiện được hay không thì có lẽ năm năm tới mình mới biết được.

Nguyên Lam: Xin cảm tạ ông Nghĩa về bài phân tích này.

Diệt Trừ Tham Nhũng

Hùng Tâm - Hồ Sơ Người-Việt 151028

Những ai có thể góp phần?

* "Sơ đồ tổ chức" hệ thống  Chu Vĩnh Khang *

Trong tháng này, có thể là nhân Hội nghị Kỳ 5 của Ban Chấp hành Trung ương Khóa 18, lãnh đạo đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ thông báo hoàn tất đợt ba và là đợt cuối của chiến dịch diệt trừ tham nhũng do Chủ tịch Tập Cận Bình phát động từ gần ba năm qua. Nhân dịp này, chúng ta sẽ ngó vào hồ sơ tham nhũng, nhưng từ một giác độ khác.

Tham nhũng là hiện tượng đã có từ thời cổ đại, nằm trong mạch giao tiếp giữa chính trị và kinh tế, là dùng đặc quyền chính trị để tìm đặc lợi kinh tế bất chánh cho mình và cho thân tộc. Khi nhớ đến câu thành ngữ “một người làm quan cả họ được nhờ”, hoặc một trong ba tội bất hiếu là “bất vi lộc sĩ”, là không ra làm quan thì chẳng có bổng lộc cho cha mẹ, người ta có thể nghĩ tham nhũng có nguyên nhân văn hóa. Vì nhiều xã hội không chia sẻ nét văn hóa ấy vẫn bị nạn tham nhũng nên Hồ Sơ Người-Việt sẽ nhân chuyện Trung Quốc (và dĩ nhiên cả Việt Nam ngày nay) mà đàu sâu hơn một chút vào kinh nghiệm của các nước.

Kinh Nghiệm Trung Quốc

Trong mấy năm qua, người ta thấy bùng nổ hàng loạt vụ án tham nhũng tại rất nhiều quốc gia, nổi bật nhất vì kích thước chính trị là tại Trung Quốc.

Trong mẻ lưới diệt trừ tham nhũng, chiến dịch “đả hổ diệt ruồi” của Tập Cận Bình đã vật con cọp lớn nhất và dữ nhất là Chu Vĩnh Khang rồi cho lãnh án tù chung thân. Cho đến Đại hội Khóa 18 vào cuối năm 2012, Chu Vĩnh Khang là nguyên Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị - cơ chế lãnh đạo cao cấp nhất gồm có chín người – và Trưởng ban Chính pháp Trung ương đảng có nhiệm vụ chỉ đạo hai bộ Công an (Nội vụ) và Quốc an (Tình báo, Phản gián) và điều khiển mạng lưới tòa án trên toàn quốc. Trước đó, họ Chu cầm đầu tập đoàn dầu khí CNPC, làm Bộ trưởng Bộ Tài nguyên Quốc thổ, Bí thư tỉnh Tứ Xuyên rồi ủy viên Ban Bí thư Trung ương đảng. Cùng Chu Vĩnh Khang, nhiều con cop tham nhũng trong hệ thống dầu khí cũng sa lưới và nổi bật hơn thế, hai Phó Chủ tịch Trung ương Quân ủy hội cũng bị bắt về tội tham nhũng là hai tướng Từ Tài Hậu và Quách Bá Hùng. Ngoài ra có hơn 20 ngàn đảng viên cán bộ đã bị kỷ luật và 66 doanh nghiệp nhà nước đang bị điều tra vì tội lũng đoạn thị trường cổ phiếu vào Tháng Sáu vừa qua. Kể từ thời Mao Trạch Đông tới nay, chưa khi nào Trung Quốc có một đợt thanh lọc hàng ngũ đảng viên rộng lớn và lên đến cấp lãnh đạo cao như vậy.

Nói về nguyên nhân của chiến dịch thì khởi đi từ một nét văn hóa đặc thù Trung Hoa, là sự nối kết giữa nạn tham ô với tay chân thân tộc của những kẻ có quyền, tham nhũng thường làm suy yếu triều đình trung ương, tạo điều kiện phát triển các thế lực cát cứ địa phương và dẫn tới sự sụp đổ của nhiều triều đại trong lịch sử xứ này. Lãnh đạo Bắc Kinh ý thức được hiện tượng ấy và cần chấn chỉnh hệ thống cai trị để khôi phục uy tín cho đảng, nhất là khi kinh tế có dấu hiệu sa sút.

Điều đáng chú ý là Trung Quốc có nhu cầu cải cách để chuyển hướng phát triển và Tập Cận Bình cần tập trung lại quyền lực nhưu giành lại tay lái để thực hiện việc chuyển hướng ấy. Nỗ lực diệt trừ tham nhũng có nội dung thanh lọc về đạo lý và thanh trừng về chính trị để góp phần cải cách cơ chế kinh tế và chính trị. Nhưng chính là ảnh hưởng quá sâu rộng của chiến dịch này mà bộ máy đảng viên cán bộ có thể bị tê liệt – ai ai cũng có thể mắc tội nên người người đều sợ - khiến việc cải cách để chuyển hướng lại bị đình hoãn ở dưới.

Kinh nghiệm cổ kim cho thấy một nghịch lý – mà lãnh đạo Bắc Kinh đã nói ra – chính là khi chế độ muốn giải trừ tham nhũng để cải cách bộ máy cai trị thì nó lại dễ sụp đổ. Bắc Kinh có thấy kinh nghiệm đó tại Pháp: chế độ Quân chủ của vua Louis XVI muốn cải tổ mà gây ra đà gia tốc cho sự phản kháng và tiêu vong. Thí dụ gần gũi hơn cho lãnh đạo Bắc Kinh là Liên bang Xô viết thời Chủ tịch Mikhail Gorbachev!

Kết luận ở đây là khi tham nhũng lan rộng và lên tới cấp lãnh đạo thì việc diệt trừ tham nhũng lại càng làm chế độ dễ sụp đổ. Với Trung Quốc, đây là một kinh nghiệm sinh tử và bài toán đáng sợ.

Kinh Nghiệm Quốc Tế

Ra khỏi trường hợp Trung Quốc, người ta có thể thấy một làn sóng diệt trừ tham nhũng tại nhiều quốc gia khác. Sau đây là vài trường hợp tiêu biểu, nhưng không là duy nhất.

Cộng hòa Brazil đang rung chuyển vì tổ hợp dầu khí quốc doanh Petrobras bị điều tra về tham nhũng. Đây là doanh nghiệp mắc nợ nhiều nhất thế giới, có mạng lưới cấu kết ăn sâu vào doanh trường và chính trường nên cuộc điều tra lan rộng tới mấy chục doanh gia và chính khách, kể cả chủ tịch Thượng và Hạ viện và đương kim Tổng thống Dilma Roussef. Với tỷ lệ ủng hộ sụt đến 9%, bà Roussef bị dân chúng biểu tình đòi truất phế vị tội ăn hối lộ khi còn ngồi trong Hội đồng Quản trị của Petrobras. Chính quyền cánh tả luôn luôn đề cao ưu thế chủ đạo của hệ thống kinh tế nhà nước nhằm giảm thiểu những thái quá của thị trường, nhưng kinh nghiệm Brazil cho thấy hệ thống đó lại thường cấu kết và chia chác quyền lợi với lãnh đạo chính trị. Tham nhũng là đấy. Và làn sóng diệt trừ tham nhũng có thể triệt tiêu luôn lý tưởng “xã hội chủ nghĩa” của Dilma Roussef.

Trường hợp khác mà ta nên tìm hiểu về kinh nghiệm là Ấn Độ. Xưa kia đảng Quốc Đại thiên tả (Indian National Congress hai INC) bị tai tiếng về tội tham nhũng trong các lãnh vực kinh doanh than đá, viễn thông, hỏa xa, xây cất, hàng không và cả kỹ nghệ quốc phòng. Nhờ vậy mà đảng Bharatyia Janata (BJP) theo khuynh hướng trung hữu của đương kim Thủ tướng Narendra Modi thắng cử vẻ vang năm ngoái. Rồi đảng BJP cũng trôi vào vùng tai tiếng về tham nhũng. Vụ “Lalitgate” thì liên quan đến hiệp hội đánh bóng chày cricket, vụ Vyapam liên quan đến việc ăn tiền cho sinh viên vào những trường tốt nhất, hay đưa người vào chỗ béo bở nhất trong bộ máy công quyền. Những tai tiếng ấy khiến đảng BJP mới thất cử tại địa hạt Delhi vào tay đảng giương chờ chống tham nhũng là Aam Aadmi Party. Rồi đảng AAP này cũng đã bị lãng quên, và nạn tham nhũng hết còn khuynh hướng tả hữu mà thâm nhập vào từng tế bào chính trị của xứ này. Diệt trừ tham nhũng quả là khó.

Người ta thường tưởng rằng nền văn hóa Hồi giáo có nét thanh liêm khắc khổ và một hệ thống chính trị đề cao giáo lý của đạo Hồi thì có thể ít bị tham nhũng hơn. Kinh nghiệm của Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ (Turkey) là một chứng minh ngược. Ông Recep Tayyip Erdoğan là chính trị gia bảo thủ, theo xu hướng phát huy giá trị của đạo Hồi làm sức mạnh chính trị, đã đưa đảng Công lý và Phát triển (Justice and Development Party – AKP theo tiếng Thổ) lên nắm chính quyền từ 2002. Sau hơn 10 năm làm Thủ tướng, Erdoğan đã đắc cử Tổng thống từ năm ngoái. Và đang bị điều tra về tội tham nhũng cùng người con trai và nhiều chính khách đã từng là Tổng trưởng trong Nội các Erdoğan ngày xưa. Không chỉ gặp khó khăn với vụ Liên bang Nga bành trướng ảnh hưởng vào Trung Đông, xứ Turkey còn bị khủng hoảng vì Tổng thống Erdoğan đã có tật chuyên quyền lại còn mắc tội tham nhũng. Hơn 10 năm sau khi hứa hẹn thanh lọc nạn tham ô trong bộ máy công quyền, ngày nay Erdoğan đang cố thủ trong thành trì quyền lực và ban phát quyền lợi cho những kẻ trung kiên với mình, không mấy khác Vladimir Putin tại Liên bang Nga.

Giới quan sát quốc tế nghiệm thấy một điều là khi sinh hoạt kinh tế có vẻ khởi sắc thì ít ai quan tâm đến nạn tham nhũng. Nhưng khi kinh tế trôi vào đất trũng và bị suy trầm thì nhiều chứng tật xã hội và chính trị của hệ thống cầm quyền dễ bị phơi bầy và phản ứng của người dân mới dẫn tới việc thay đổi chính quyền. Ít ra là thay đổi trong các nước có nền dân chủ tối thiểu là có bầu cử. Như vậy, tiếp tay diệt trừ tham nhũng cũng có thể dẫn tới cải thiện chính trị.

Câu hỏi kế tiếp là Ai Tiếp Tay?

Tiếp Tay Diệt Trừ Tham Nhũng

Cuối năm 2013, Chính quyền của Tổng thống Viktor Yanukovych tại Ukraine bị dân phản đối vì hai chuyện.

Một là có chủ trương và hành động quá gắn bó với Liên bang Nga và gây bất lợi cho Ukraine. Điều ấy còn là một giả định mơ hồ nằm trong Hiệp ước Hợp tác sẽ chỉ áp dụng sau này. Chuyện trước mắt mà ai cũng thấy và thuộc về quá khứ đã được chứng thực là nếp sống quá xa hoa và tật tiêu xài phung phí của Yanukovych. Cũng là một chính khách thuộc cánh tả với chủ trương xây dựng công bằng xã hội, Yanukovych phơi bày bản chất hoang phí và gian trá nên mới khiến người dân nổi giận. Họ đã biểu tình mấy tuần liền trong tuyết giá mùa Đông tại quảng trường Maidan. Họ kết tội lãnh đạo là tham ô, rồi mới đến tội bán nước cho Nga.

Năm đó, nhu cầu diệt trừ tham nhũng có thể còn là cục bộ tại Ukraine, nhưng lan rộng và kéo dài thành một vụ khủng hoảng chính trị về quan hệ Đông-Tây – theo Nga hay theo Âu Châu - khiến Chính quyền Yanukovych bị lật đổ. Tham nhũng là nguyên nhân hay chỉ là chất xúc tác? Và các nước Tây phương có tham gia diệt trừ tham nhũng tại Ukraine để ngăn chẳn ảnh hưởng của Putin hay không?

Câu hỏi này dẫn ta về dinh thự hào nhoáng của các lãnh tụ Cộng sản ở Hà Nội, hay những bãi đáp bạc tỷ của họ ở hải ngoại, ngay tại Hoa Kỳ.

Nói về Hoa Kỳ, năm 1977 Mỹ có đạo luật Chống Tham Nhũng tại Hải Ngoại (Foreign Corrupt Practices Act - FCPA), theo đó doanh nghiệp Mỹ không được phép hối lột quan chức xứ khác để giành lấy hợp đồng kinh doanh. Doanh nghiệp của các nước độc tài thì có thể tự do tung tiền mua chuộc, như trường hợp Trung Quốc, các công ty Hoa Kỳ thì không. Chính vì vậy mà cùng với các cơ quan phát huy dân chủ hay bảo vệ nhân quyền, các doanh nghiệp Mỹ cũng có thể tham gia diệt trừ tham nhũng tại xứ khác. Họ tham gia vì không muốn bị cạnh tranh bất chính!

Các chính quyền của Úc, Nhật hay nhiều nước dân chủ khác cũng đã từng tiếp tay vào việc diệt trừ tham nhũng nằm ngay trong hệ thống viện trợ của họ cho các nước nghèo, như Viêt Nam….

---

Kết luận ở đây là gì?

Tham nhũng có thể là muôn hình vạn trạng nhưng phát triển mạnh nhất là trong các nước độc tài. Người ta có thể mơ ước là dân chủ sẽ giảm trừ được nạn tham nhũng. Nhưng chưa chắc. Thật ra giải trừ tham nhũng mới là một bước quan trọng trong việc phá vỡ ách độc tài. Và nhiều quốc gia hay cơ quan quốc tế khác có thể tiếp tay người dân tại các nước tham ô làm chế độ phải thay đổi.

Tham Vọng Năm Năm

Thanh Hà, Nguyễn Xuân Nghĩa - RFI

Phát Thứ Ba, Ngày 151027  

Trung Quốc: Kế hoạch phát triển kinh tế 5 năm đầy tham vọng 

* Chủ tịch Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường: giới lãnh đạo TQ trước ngày khai mạc Hội nghị Trung ương 5 - REUTERS /Jason Lee *

Kế hoạch kinh tế 5 năm sắp tới của Trung Quốc, dấu ấn của thời đại Tập Cận Bình có gì mới? Tiếp tục chuyển hướng, lấy tiêu thụ nội địa làm động lực tăng trưởng. Nâng cao trình độ sản xuất và mở rộng vai trò của đồng nhân dân tệ ngang tầm với đô la Mỹ hay euro của Châu Âu. Đó là một vài mục tiêu chính sẽ được đưa vào kế hoạch phát triển 5 năm (2016-2020) đang được soạn thảo tại Bắc Kinh.

Hai ngày trước khi khai mạc Hội nghị Trung ương 5 soạn thảo kế hoạch phát triển kinh tế và xã hội, Thủ tướng Lý Khắc Cường tuyên bố: tăng trưởng 7 % một năm không nhất thiết là mục tiêu sinh tử. Phải chăng giai đoạn chạy đua với thành tích ở Trung Quốc đã đi qua? Hay đấy là một cách gián tiếp để chuẩn bị dư luận trước một chu kỳ khó khăn?

Hội nghị Trung ương 5 khóa 18 của đảng Cộng sản Trung Quốc diễn ra lúc nền kinh tế thứ nhì trên thế giới liên tục bắn đi những tin xấu: tỷ lệ tăng trưởng bị chựng lại, rơi xuống dưới ngưỡng tâm lý 7 %. Chỉ số sản xuất công nghiệp liên tục sụt giảm: đang từ 6,1 % của hồi tháng 8/2015 tuột xuống còn 5,7 % vào tháng 9/2015.

Hoạt động trong ngành xuất khẩu tăng chậm hơn so với dự phóng. Cơn sốt địa ốc bị bão hòa, gây khó khăn cho nhiều ngành nghề có liên quan, đứng đầu là công nghiệp sản xuất thép. Trên phương diện tài chính, cho dù Bắc Kinh đã tạm xua tan lo ngại vỡ bong bóng chứng khoán trên thị trường Thượng Hải và Thẩm Quyến, nhưng núi nợ của các chính quyền địa phương và các doanh nghiệp nhà nước vẫn là những bóng đen đe dọa. Theo thẩm định của cơ quan tư vấn Mỹ McKinsey Global Institut, tổng nợ công của Trung Quốc vào quý 2/2014 tương đương với 282 % GDP của quốc gia này.

Ngày 23/10/2015, ngay sau khi Tổng cục thống kê Trung Quốc thông báo chỉ số tăng trưởng trong quý 3/2015 chỉ đạt 6,9 % và đây là mức tồi tệ nhất trong 5 năm trở lại, Ngân hàng trung ương lập tức thông báo hạ lãi suất chỉ đạo, nới rộng khả năng của các cơ quan tài chính ngân hàng cấp tín dụng cho tư nhân với mục tiêu khuyến khích tiêu thụ và đầu tư.

Quyết định của các giới chức tiền tệ Trung Quốc cho thấy quốc gia này đang tiếp tục theo đuổi chính sách «tái cân bằng» cỗ xe kinh tế lấy tiêu thụ nội địa là động cơ tăng trưởng. Đồng thời biện pháp nói trên cũng nhằm cho khu vực sản xuất khởi sắc trở lại, giảm bớt hàng tồn kho, giải quyết vấn đề sản xuất dư thừa.

Nhưng liệu rằng những lá chắn đó sẽ cầm cự được bao lâu nếu như Bắc Kinh không có chiến lược phát triển lâu dài?

Vào lúc Ban chấp hành trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc bắt đầu bàn thảo về kế hoạch 5 năm thứ 13, RFI Việt ngữ đặt câu hỏi với chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa từ Hoa Kỳ, về những thách thức mà Bắc Kinh phải vượt qua trong giai đoạn 5 năm sắp tới, về tính thời sự của những kế hoạch được một nhóm các nhà lãnh đạo ở thượng tầng cơ quan quyền lực phác thảo ra cho cả nước. Liệu rằng những định hướng được đề xuất trong các kế hoạch liên tiếp như vậy được thực hiện tới đâu?

RFI: Gác bên ngoài những khó khăn trước mắt sau vụ vỡ bóng cổ phiếu vào mùa hè 2015 và sáu đợt bơm tiền để kích thích kinh tế kể từ gần một năm nay, lãnh đạo Bắc Kinh đang vạch ra một lộ trình phát triển cho năm năm tới. Sau bốn ngày thảo luận dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình, Hội nghị Kỳ 5 sẽ đưa ra Kế hoạch Năm năm cho giai đoạn từ 2016 đến 2020. Thưa anh, theo dõi việc chuẩn bị này, anh cho rằng đâu là những chi tiết đáng chú ý về Kế hoạch Năm năm sắp tới của Bắc Kinh?

Nguyễn Xuân Nghĩa: - Kể từ Kế hoạch Năm năm đầu tiên thời Mao Trạch Đông năm 1953 thì đây là kế hoạch thứ 13 của đảng Cộng sản Trung Quốc.

- Theo quy định thông thường, vài ngày sau khi Hội nghị kỳ 5 kết thúc, Bắc Kinh mới công bố một số điểm chính của Kế hoạch Năm năm. Sau đó mới là chiến dịch học tập để các đảng viên kiêm đại biểu nhân dân tìm hiểu, thống nhất ý kiến và đưa ra cho kỳ họp thứ 5 của Quốc hội Khóa 12 vào đầu tháng 3/2016, thông qua như một văn kiện có giá trị pháp lý cho toàn quốc.

- Trên đại thể thì qua những tiết lộ có chọn lọc - mà mỗi tiết lộ lại có một dụng ý vận động - ta có thể biết được một số điểm chính sau đây về Kế hoạch Năm năm sắp tới :

- Trước hết, nói về lượng thì Kế hoạch sẽ đề ra một mức tăng trưởng sản xuất hàng năm, kỳ này có thể là thấp hơn chỉ tiêu 7% như trước đây. Chi tiết đáng chú ý là hôm 23/10/2015, chính nhân vật đứng hàng số hai dưới Tập Cận Bình là Thủ tướng Lý Khắc Cường, nhắc nhở các đảng viên tại Trường đảng Trung ương ở Bắc Kinh, rằng đừng nên coi chỉ tiêu 7% như một điều gì sinh tử mà chỉ biết rằng kinh tế nên tăng trưởng vào khoảng đó mà thôi.

- Nói cách khác, lãnh đạo không muốn các cấp ở dưới chạy theo chỉ tiêu một cách máy móc và lấy quyết định sai rồi báo cáo láo. Nhưng ta không quên phép tính nhẩm của giới kế toán với con số 70: giả dụ muốn tăng cái gì đó gấp đôi trong 10 năm thì mỗi năm phải tăng 7%.

Vừa lên lãnh đạo vào cuối năm 2012, khi kinh tế Trung Quốc còn tăng được hơn 7% một năm, thì Tập Cận Bình đã đề ra mục tiêu cho đảng là tăng lợi tức gấp đôi trong 10 năm, kể từ năm 2010. Điều ấy có nghĩa là kinh tế vẫn phải tăng trưởng ít ra là 7% một năm cho đến kỳ hạn của Kế hoạch Năm năm là vào năm 2020. Mâu thuẫn về lượng này là chuyện lý thú.

RFI: Thưa anh, thế còn về phẩm thì Kế hoạch Năm năm này sẽ có gì là hay không ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Ngoài yêu cầu tăng trưởng về số lượng như đã nói, tôi nghĩ rằng Kế hoạch Năm năm được mở ra như những nan quạt rất rộng. Nhiều phần thì họ sẽ công bố gần 10 hướng phát triển mới, nhắm vào việc cải cách và chuyển hướng như những ưu tiên bao quát hơn trước.

- Đó là phải cải cách hệ thống bảo vệ môi sinh, hệ thống tài chánh và doanh nghiệp nhà nước, hệ thống công chi thu ngân sách, nhất là ngân sách địa phương đang bị thiếu hụt. Quan trọng nhất theo tôi có thể là cải cách cả chế độ hộ khẩu để giải quyết yêu cầu xã hội và đô thị hóa một cách quân bình và ổn định hơn.

- Về yêu cầu chuyển hướng thì như các Hội nghị Trung ương trước đã đề ra mà chưa tiến hành là phải lấy tiêu thụ nội địa làm lực đẩy thay thế dần đầu tư và xuất cảng và phải ra khỏi hình thái tăng trưởng nhờ chế biến hàng tiêu dùng với lương rẻ mà bước lên trình độ sản xuất những mặt hàng điện tử có giá trị cao hơn, với khí cụ kỹ thuật mới.

- Song song và ra khỏi nội tình Trung Quốc thì Kế hoạch Năm năm mới cũng sẽ vạch ra lộ trình thực hiện các sáng kiến được lãnh đạo đưa ra trước quốc tế, như Con Đường Tơ Lụa gồm có Nhất Đới trên đất liền và Nhất Lộ ở ngoài biển, hoặc dự án Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Cơ sở Á châu gọi tắt là AIIB.

- Ngoài ra, Bắc Kinh có thể nêu ra tiêu chí cụ thể cho việc nâng cao vị trí của đồng nhân dân tệ (yuan), thành ngoại tệ giao hoán phổ biến như đồng đô la Mỹ, đồng euro của châu Âu, đồng bảng Anh hay đồng yen Nhật.

- Trong tháng tới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế có thể thông báo quyết định chấp thuận cho đồng yuan được vào rổ ngoại tệ Trích xuất Đặc biệt như bốn đồng tiền kể trên. Khi đó Ngân hàng Trung ương và các doanh nghiệp sẽ phải làm những gì để tăng ưu thế và sức giao dịch của đồng bạc ?

- Sau cùng, có khả năng Kế hoạch Năm năm này cũng kết thúc đợt ba và sau cùng của chiến dịch diệt trừ tham nhũng mà Tập Cận Bình đã đề ra. Mục đích có thể là chính trị nội bộ mà cũng có thể nhắm vào việc trấn an quốc tế, các đảng viên và cả tư doanh vì sự xáo trộn quá lớn xuất phát từ những đợt thanh trừng các đảng viên cao cấp vì tội tham nhũng.

RFI: Như anh vừa trình bày Kế hoạch Năm năm này có nhiều tham vọng vì mở ra những nhiệm vụ bao quát hơn cho đảng viên và các cấp nhà nước. Chúng ta có thể hiểu ra tham vọng ấy của thế hệ lãnh đạo như Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường vì năm hoàn tất kế hoạch thứ 13, là 2020 cũng là thời điểm đảng Cộng sản Trung Quốc chuẩn bị Đại hội khóa 20 để đưa một thế hệ khác lên thay. Anh vừa nói đến mục tiêu của Tập Cận Bình khi mới nhậm chức là sẽ nhân lợi tức gấp đôi vào năm 2020, như vậy có phải Kế hoạch Năm năm này sẽ là một dấu ấn cùa Tập Cận Bình không?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ như vậy, nhưng còn phải chờ xem hai chuyện. Thứ nhất là con voi trắng lù lù trong nền kinh tế Trung Quốc là khối nợ trị giá từ 25 đến 28 ngàn tỷ đô la. Nó chưa được giải quyết, chưa thể giải quyết và đang di căn thành một bong bóng trái phiếu khổng lồ sẽ có ngày vỡ.

- Thứ hai là trước khi đến Đại hội Khóa 20 thì Đại hội Khóa 19 vào cuối năm 2017 phải xác nhận ai là người sẽ lên kế vị Tập Cận Bình, có thể là Bí thư Hồ Xuân Hoa của tỉnh Quảng Đông. Khi ấy, lãnh đạo đảng xử trí ra sao về khối nợ này và sự nghiệp Tập Cận Bình sẽ được đánh giá từ đó, chứ không ở tốc độ tăng trưởng bề nào cũng phải thấp hơn 7% nếu họ thật sự muốn chuyển hướng.

RFI: Câu hỏi sau cùng thưa anh, nếu so sánh với các Kế hoạch Năm năm thời Mao Trạch Đông thì Kế hoạch Năm năm ngày nay có gì là tiến bộ hơn?

Nguyễn Xuân Nghĩa: - Mao Trạch Đông ngày xưa còn ngây dại và duy ý chí học theo mô hình Xô viết với ông thầy là các cố vấn Liên Xô nên muốn công nghiệp hóa bằng bước nhảy vọt vĩ đại: từ một nền kinh tế nông nghiệp còn khép kín với bên ngoài, qua các chỉ tiêu máy móc về kỹ nghệ nặng và làm cả nước chết đói.

- Ngày nay, lãnh đạo Bắc Kinh học theo Nhật Bản và Nam Hàn nên có chủ trương và đường hướng linh động hơn và càng ngày càng linh động của một nước tân tòng, mới công nghiệp hóa.

- Tuy nhiên, sự kiện đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn còn đề ra kế hoạch ngũ niên với chỉ tiêu tăng trưởng như vậy cho thấy hệ thống chính trị và cả tổ chức quyết định về kinh tế thật ra chưa đổi so với thời Mao. Nhật Bản hay Hàn Quốc cũng có khuynh hướng đề ra các ưu tiên trường kỳ cho tư doanh phát triển với hậu thuẫn của bộ máy nhà nước, và đã từng bị khủng hoảng kinh tế hay tài chánh trên lộ trình đó. Nhưng Seoul và Tokyo không bị khủng hoảng xã hội và chính trị, và người ta chẳng thấy cái nạn dân chúng biểu tình bạo động chống chính phủ. Tại Trung Quốc, trung bình mỗi ngày có 500 vụ biểu tình lớn nhỏ mà báo chí không được quyền tường thuật rộng rãi. Cho nên lãnh đạo ở trên cứ vẽ họa đồ về con đường 5 năm trước mặt nhưng vẫn có thể bị ngạc nhiên bất ngờ.

Nhạc Mất Quần Ngoài Đông Hải

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Người Việt 151026

"Hoa Kỳ Nhìn Từ Bên Ngoài"

Hoa Kỳ lánh mặt, Nhật Bản lên lưới!

* Khu trục hạm USS Lassen, dài 155 thước, vừa được đưa vào, rồi ra! *

Có hai chuyện chẳng liên hệ gì đến nhau lại khiến chúng ta nhìn vào Hoa Kỳ - từ Đông Hải….

Chỉ một tuần sau cuộc tranh luận đầu tiên của năm ứng củ viên Dân Chủ trong cuộc tranh cử Tổng thống năm tới, hôm 20 vừa qua, cựu Nghị sĩ Jim Webb tuyên bố rút lui. Chi tiết đáng chú ý không phải vì ông có vị hôn phối là gốc Việt mà vì ông là người duy nhất nói đến nhu cầu của nước Mỹ là phải có chiến lược về Đông Á trước đà bành trướng đáng ngại của Trung Quốc. Cùng với cuộc tranh cử, lời cảnh báo của ông tan vào hư vô… cho tới một ngày nào đó.

Chuyện thứ hai nằm tận… Đài Loan. Ở nơi xa xôi hơn nên cần nhiều chữ hơn.

Đầu năm tới, Đài Loan có bầu cử Tổng thống và ứng cử viên có ưu thế là bà Thái Anh Văn (Tsai Ing-Wen) thuộc đảng Dân Tiến. Vì đối lập dẫn đầu tới 20 điểm nên hôm Thứ Bảy 17, Quốc dân đảng lật đật đưa Chủ tịch đảng là Eric Chu Lập Luận (Chu Li-luan) ra tranh cử thay bà Hồng Tú Trụ (Hung Hsiu-chu). 

Trong cuộc tranh cử, đảng Dân Tiến đả kích chính sách quỵ lụy Bắc Kinh của Tổng thống Mã Anh Cửu bên Quốc dân đảng và đưa ra chủ trương có tính cách độc lập hơn với Hoa lục và với lịch sử: “Đài Loan là Đài Loan, Trung Quốc là Trung Quốc, Đài Loan không đòi là đại diện của Trung Quốc (như lập trường xa xưa của Quốc dân đảng), mà cũng không coi Trung Quốc là đại diện của mình”. Đảng Dân Tiến đang tách rời khỏi nguyên tắc “nhất quốc lưỡng chế” do Richard Nixon mập mờ đề ra năm 1972 để kết giao với Bắc Kinh, và tiến dần đến việc thành lập Cộng Hòa Đài Loan. Về vụ này, xin quý độc giả xem chương trình “Bên Kia Màn Khói” của người viết với Bích Trâm trên đài Saigòn TV 57.5, vừa phát hình vào tối Thứ Bảy 17.

Chuyện ly kỳ là dù Bắc Kinh phản đối từ cuối Tháng Chín, bà Thái Anh Văn đã thăm Nhật Bản trong bốn ngày từ mùng sáu đến mùng chín Tháng 10 và còn ăn trưa với Thủ tướng Shinzo Abe vào mùng tám tại một địa điềm gần Quốc hội Nhật. Bắc Kinh lập tức tỏ vẻ giận dữ. 

Không như Chính quyền Hoa Kỳ mới chỉ - và vẫn cứ - bắn tín hiệu trong 20 ngày là sẽ gửi chiến hạn vào phạm vi 12 hải lý của cụm đảo nhân tạo mà Trung Quốc đã củng cố trong vùng quần đảo Trường Sa, ngày mùng chín Tháng 10, Bắc Kinh lập tức đưa hai chiến hạm vào hải phận Nhật Bản! Mỹ nói mà Tầu làm….

Tin này chẳng thấy ai loan, cũng như chẳng mấy ai nhớ tới lời cảnh báo của ông Jim Webb!

***

Nhìn từ bên ngoài – không, nhìn từ Đông Hải của chúng ta – Hoa Kỳ đang thủ vai Nhạc Mất Quần.

Từ sáu tháng qua, chúng ta đã chứng kiến một trận đấu khẩu Hoa-Mỹ thiếu phần hoa mỹ. 

Trung Quốc cơi đá dựng đảo trong vùng Trường Sa có tranh chấp về chủ quyền với Việt Nam, Mã Lai Á và Phi Luật Tân. Lập trường của Bắc Kinh là chúng tôi có chủ quyền, từ lãnh thổ là các đảo nhân tạo mới củng cổ, đến lãnh hải đếm từ “lãnh thổ mới”, cho tới vùng đặc quyền kinh tế EEZ 200 hải lý, v.v…. Lập trường của Washington là quyền lưu thông tự do căn cứ trên luật lệ quốc tế, kể cả Công ước Liên hiệp quốc về Luật biển (UNCLOS) - mà Hoa Kỳ chưa ký. 

Đằng sau các cuộc tranh luận này là ảnh hưởng chiến lược của hai cường quốc ở hai bờ Tây-Đông của Thái Bình Dương.

Từ Thế chiến II, Hoa Kỳ coi Vành cung Thái Bình Dương là khu vực chiến lược mà nước Mỹ và các đồng minh như Nhật Bản hay Nam Hàn và cả Úc Đại Lợi lẫn vài nước Đông Nam Á cùng có nhiệm vụ bảo vệ để duy trì quyền tự do thông thương ngoài biển, nhất là qua các eo biển sinh tử của vùng biển Đông Nam Á. Bây giờ, Trung Quốc xuất hiện - và không chỉ nói mà làm – để kiểm soát khu vực này vì nhu cầu giao thương cũng sinh tử cho nền kinh tế Hoa lục, là chuyện chưa từng thấy trong lịch sử Trung Hoa. 

Trong cuộc “gặp gỡ” chiến lược ấy, khác biệt Mỹ-Hoa là cách diễn giải luật lệ quốc tế về đảo, cụm đá nổi, đá chìm hay đảo nhân tạo. Trong khi Mỹ cãi về luật thì Tầu lẳng lặng đem xi măng cốt sắt vào sửa lại địa dư hình thể. Rồi cắm cờ, dựng hải đăng và trí pháo trên vùng biển thuộc chủ quyền của nước khác, kể cả và nhất là chủ quyền của Việt Nam và Phi Luật Tân. Vì vậy mới có tranh luận về phạm vi 12 hải lý hay 200 hải lý, vốn dĩ nằm trong cái lưỡi bò chín khúc của Bắc Kinh, một biến thái ngang ngược, dữ dội và có thực chất hơn cái lưỡi bò 11 khúc của Trung Hoa Dân Quốc trước khi Tưởng Giới Thạch lưu vong qua đảo Đài Loan.

Hoa Kỳ đặt ra nguyên tắc tiên quyết là không đứng bên nào trong vụ tranh chấp về chủ quyền giữa các nước và viện dẫn Công ước UNCLOS mà mình chưa ký. Thế mạnh của nước Mỹ là khả năng quân sự có truyền thống tới trăm năm của mình. Nhưng cái thế còn cần cái lực về chính trị. Nôm na là phải có ý chí và chẳng sợ rủi ro, là điều nước Mỹ hiện không còn nữa. Chúng ta trở lại lời cảnh báo của Jim Webb.

Bắc Kinh thì đánh giá rủi ro theo kiểu “bát sành không sợ chén kiểu”, rồi vừa tung tiền mua chuộc các nước trong Hiệp hội 10 Quốc gia Đông Nam Á ASEAN vừa đẩy pháo vào trận. Các nước có thể cùng chia chút cháo kinh tế có bầu dục với Con Đường Tơ Lụa hay Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Cơ sở Á châu AIIB, hoặc gặp sự thịnh nộ của ngư phủ và hải quân Trung Quốc trước những phản đối vu vơ của Hoa Kỳ, cho tới nay vẫn án binh bất động. 

Ưu tiên của Chính quyền Barack Obama nằm ở nơi khác. Nơi nào thì chưa ai biết rõ bằng… Bắc Kinh!

***

Tuy nhiên, trên Vành cung Thái Bình Dương không chỉ có Hoa Kỳ ở xa và Trung Quốc ở gần. Nằm ngay trong cuộc và không được sự bảo vệ của một đại dương là Nhật Bản.

Sau 40 năm phát triển trong thời Chiến tranh lạnh, tạm tính từ 1949 đến 1989 cho tiện, Nhật Bản đã qua 25 năm suy sụp kinh tế, từ 1990 đến nay. Và không thể yên tâm trước sự bành trướng của Trung Quốc ở ngay ngoài ngõ. Càng không thể yên tâm khi đã từng đánh gục nhà Mãn Thanh vào năm 1895 và xâm chiếm Hoa lục từ năm 1931 cho tới khi bị Hoa Kỳ khuất phục vào năm 1945.

Nhật vừa điều chỉnh bản Hiến pháp do Hoa Kỳ soạn thảo năm xưa, để tự giành lấy quyền can thiệp quân sự ở ngoài lãnh thổ nhằm “bảo vệ các đồng minh” và thực tế thì đã mở ra nhiều cuộc thao dượt với Phi Luật Tân cùng nhiều nước Đông Nam Á và cả Ấn Độ (cuộc thao dượt Malabar vừa qua tại Vịnh Bengale trên vùng Ấn Độ Dương). Vừa nhậm chức Thủ tướng vào cuối năm 2012, chuyến thăm viếng hải ngoại đầu tiên của ông Shinzo Abe là Việt Nam. Và từ đó ông đã tranh thủ các nước Đông Nam Á về cả kinh tế lẫn hợp tác quốc phòng. 

Bên cạnh Nhật Bản, Nam Hàn cũng không ngồi yên vì phải cân nhắc quyền lợi kinh tế lẫn rủi ro an ninh. Là một quốc gia dân chủ theo kinh tế thị trường và có ảnh hưởng kinh tế rất lớn, Nam Hàn vẫn không quên được những tai họa do Nhật Bản gây ra từ năm 1910. Chính quyền trung hữu mang đặc tính quốc gia của Tổng thống Phác Cận Huệ vẫn giữ thái độ lạnh nhạt trước thiện chí hòa giải của các chính quyền nối tiếp tại Tokyo, nhất là của Thủ tướng Abe. 

Tức là ngày nay, cả hai đồng minh chiến lược nhất của Hoa Kỳ tại Đông Á vẫn còn nghi ngờ nhau vì trong nhiều năm liền, nước Mỹ chỉ kết giao riêng lẻ với từng nước chứ không có một chính sách kết ước chung - cho tới khi mối nguy của Trung Quốc xuất hiện. 

Bên cạnh đó, nếu đảng Dân Tiến đắc cử Tổng thống tại Đài Loan, Chính quyền Thái Anh Văn sẽ công bố chủ trương đối ngoại rất độc lập và từ bỏ chủ quyền trên vùng biển Đông Nam Á, kể cả đảo Ba Bình mà Trung Hoa Dân Quốc thời Tưởng Giới Thạch đã cướp của Việt Nam vào cuối năm 1946 và cải tên thành đảo Thái Bình, đảo lớn nhất trong quần đảo Trường Sa, duy nhất có nước ngọt và đã tiếp liệu cho Hải quân Công xưởng Bắc Kinh đi cơi đá xây đảo…. 

Bây giờ thì chúng ta hiểu ý nghĩa của chuyến thăm viếng Nhật Bản của ứng cử viên Dân Tiến và phản ứng hung hăng của Bắc Kinh. Trong khi Hoa Kỳ vẫn lặng thinh. Chúng ta không nên lặng thinh mà cần theo dõi nỗ lực của Bắc Kinh: đang vận động Hoa Kỳ gạt Nhật Bản ra ngoài vòng tranh chấp tại Đông Hải.

Vì vậy, trong khi nước Mỹ bận tranh cử, nhìn từ bên ngoài, ta nên chú ý đến việc Nhật Bản sẽ hợp tác với các nước Đông Nam Á, rồi cải thiện quan hệ với Nam Hàn, để ngay trên tuyến đầu của vòng lửa đạn, sẽ là đồng minh chiến lược của Nam Hàn và Đài Loan. 

Còn Hoa Kỳ? Thủ vai Nhạc Mất Quần Ngoài Đông Hải! Xin chờ 2017 xem nước Mỹ sẽ thay đổi y trang thế nào…