Đối Phó Với Trung Quốc

Hùng Tâm - Hồ Sơ Người-Việt 150625

Hợp Tung, Liên Hoành, hay Trường Thành Ngoài Biển?   

* Hấp dẫn thật, con đào tơ lụa *

Việc Trung Quốc bành trướng ảnh hưởng kinh tế lẫn quân sự là mối quan tâm cho nhiều nước. Từ Hoa Kỳ, cho đến nay vẫn là siêu cường toàn cầu, đến một cường quốc Á Châu là Nhật Bản và nhiều quốc gia khác tại Đông Á, có vài chục nước đang theo dõi biến chuyển này với niềm hy vọng hay nỗi lo âu. Hy vọng vào hợp tác kinh tế và lo âu về an ninh bất ổn. “Hồ Sơ Người-Việt” sẽ tìm hiểu về sự quan tâm đó, nhưng nhìn từ một viễn ảnh trường kỳ….

Một Nền Văn Minh Khác

Hoa Kỳ hiện (vẫn) dẫn đầu thế giới về khoa học kỹ thuật, là nơi áp dụng các phát minh hiện đại nhất về thông tin, với tốc độ điện tử, gần như tức thời. Nhờ vậy mà chuyện gì xảy ra người ta cũng có thể sớm biết. Hết rồi, cái thời của ngựa trạm báo tin khiến người ta mất vài tuần hay vài ngày để được những thông tin cần thiết và nghĩ tới việc ứng phó, ứng xử.

Nhưng cái giá phải trả cho hiện tượng biết quá nhiều quá nhanh là “biết mà có khi không hiểu”. 

Biết là có gì đó vừa xảy ra ở một nơi xa xăm tựa chân trời góc biển, mà không hiểu vì sao chuyện ấy lại xảy ra và hậu quả sẽ là gì. Rồi cứ tin sau lại dồn tin trước vào dĩ vãng: đã chậm hiểu, người Mỹ còn có thể chóng quên. Sinh hoạt dồn dập của con người trong một thế giới toàn cầu hóa khiến người ta khó chú ý vào chuyện chính mà có thể lại suy tư mông lung về chuyện phụ. Tà áo mỹ nhân trên truyền hình có khi quan trọng hơn cái chết của một lãnh tụ khủng bố.

Đã vậy, Hoa Kỳ là quốc gia quá trẻ nên đa số người dân lại có ý thức lịch sử rất mỏng, họ thường có phản ứng nhất thời mà quên vì không biết nhiều bài học của lịch sử. Nước Mỹ là nơi mà người dân biết về biến cố vừa xảy ra 60 phút trước mà mù mờ về những gì bùng nổ 60 năm trước và không hề tự hỏi về chuyện 600 năm qua.

Truyền thông là nạn nhân của nền văn minh tức thời đó.

Hình Tượng Ngỗng Bay

Nói về Trung Quốc, người bình thường cũng có thể biết rằng từ quãng 1980, sau khi Đặng Tiểu Bình tiến hành cải cách vào đầu năm 1979, cho đến 2014, thì trong 35 năm, sản lượng kinh tế Trung Quốc đã tăng gấp ba chục lần. Hoặc xứ này có đà tăng trưởng trung bình là 9% một năm trong 34 năm liền, v.v…. Biết như vậy thì ai cũng ngại, hoặc khâm phục.

Người ta quên rằng 30 năm trước, nước Mỹ cũng khâm phục và ngại ngùng về nước Nhật.

Từ 1945 đến quãng 1980, các học giả, chuyên gia hay nhà báo Mỹ đều nói đến phép lạ kinh tế Nhật Bản, với đà tăng trưởng trung bình là 9%. Khi ấy, vài người Mỹ có văn hóa một chút thì giải thích thêm rằng dân Nhật tự xưng là “Con cháu Thái dương Thần nữ” và Vầng dương là biểu hiện của nước Nhật. Có người còn viết sách về sức mạnh của Nhật tại Đông Á và khuyên ta nên “nhìn về” Mặt trời hơn là “nhìn vào” Mặt trời vì sẽ bị chói mắt! Đó là tay trí thức thiên tả James Fallow với cuốn “Looking at The Sun”.

Quả thật, vào thời ấy, Nhật Bản đã là chủ nợ, chủ đầu tư lớn nhất Đông Á và còn vào thị trường Hoa Kỳ làm chủ nhiều cơ sở có uy tín của nước Mỹ.

Rồi người ta nhắc đến hình tượng “ngỗng bay” của kinh tế gia Nhật Bản là Kaname Akamatsu (1896-1974) để nói tới chu kỳ phát triển kinh doanh và kinh tế. Một bầy ngỗng trời bay thành hình chữ V đằng sau một con chim đầu đàn. Bây giờ, con chim đó là kinh tế Nhật, theo sau là bầy ngỗng Á Châu.

Nghĩa là sau khi giúp Nhật tái thiết và phát triển, Hoa Kỳ đang bị Nhật Bản truất phế khỏi vùng trời Đông Á.

Nhiều Đại học Mỹ, kể cả Harvard, cũng quan tâm tìm hiểu về bí quyết Nhật Bản. Cuốn “Ngũ Luân Kỳ Thư” về kiếm thuật và thuật xử thế của tay kiếm khách Cung Bản Vũ Tàng (Miyamoto Musashi – khoảng 1584-1645) được họ phiên dịch và diễn giải thành cẩm nang kinh doanh của người Nhật: “The Book of Five Rings” (五輪の書 Go Rin No Sho). Chẳng khác gì “Binh thư Tôn tử”, “Võ kinh Thất thư” hoặc “Chiến quốc sách” của người Tầu.

Khi ấy, một số dư luận còn mở chiến dịch “bài Nhật”, chống Nhật và đập phá xe hơi Nhật. Trong thế giới văn chương hay điện ảnh, mối nguy Nhật Bản đã trở thành đề tài ăn khách. Cuốn truyện “Debt of Honor” của Tom Clancy là một ví dụ.

Thật ra, cả hai cuốn biên khảo hay hư cấu nói trên, “Looking at the Sun” và “Debt of Honor” đều xuất hiện… quá trễ, vào năm 1994, ba năm sau khi kinh tế Nhật Bản đã chuyển bại thành xuội và ba năm trước khi mô hình Đông Á bị khủng hoảng năm 1997. Nước Mỹ quả thật là chậm hiểu mà lại chóng quên!

Bây giờ đến lượt con ngỗng Tầu, lần này là con chim ưng có móng vuốt của con rồng nguyên tử. Trung Quốc đang mở ra “Con Đường Tơ Lụa” – Nhất Đái Trên Đất Liền và Nhất Lộ Ngoài Biển Cả – để gồm thâu thiên hạ về một mối. Và cho nước Mỹ ngồi chơi xơi nước. Từ nay, Á Châu là của người Á, không của người Mỹ!

Sau khi nhắc lại chuyện xa gần như vậy, bây giờ hãy nhìn thử xem người Mỹ tính sao.

Cương Nhu Hai Ngả

Khi nêu câu hỏi rằng “người Mỹ tính sao”, chúng ta nên tập trung nói về thành phần người Mỹ làm chánh sách hoặc người Mỹ tạo ra dư luận để ảnh hưởng đến chánh sách. 

Trong thời gian vừa qua, không thiếu tác giả trong thành phần nay đã viết xuống hoặc nói ra cách xử thế của Hoa Kỳ với một cường quốc mới nổi là Trung Quốc. Qua những gì đã được các phần tử ưu tú của Hoa Kỳ viết ra trong tinh thần khuyến cáo lãnh đạo thì người ta có thể thấy được ba thái độ xử thế với Trung Quốc.

Hoa Kỳ nên hợp tác để chuyển hóa Trung Quốc như đã từng hợp tác với Nhật Bản sau Thế chiến II khiến nước Nhật trở thành đối tác đáng tin cậy vì có tinh thần trách nhiệm để cùng Hoa Kỳ giải quyết nhiều vấn đề của thế giới. Thái độ xử thế thứ nhì lại có tinh thần thực tiễn hơn, đó là nên hợp tác nhưng chẳng thế quên yếu tố cạnh tranh. Nước Mỹ đã từng viện trợ và hợp tác với Nhật mà sau đó vẫn bị và vẫn phải cạnh tranh. Thái độ xử thế thứ ba còn thực tiễn hơn vậy, trong hợp tác phải có cạnh tranh, nhưng cũng phải nghĩ tới nguy cơ chiến tranh để tìm cách ngăn ngừa. Trong cả ba phương cách ứng xử ấy, ta đều thấy ra một sự thật là người Mỹ không muốn chiến tranh.

Sau 15 năm xoay trở với nạn khủng bố Hồi giáo và hậu quả, rồi sau gần tám năm thu vén chuyện thiên hạ của Chính quyền Barack Obama, Hoa Kỳ rất ngại mở ra một trận tuyến khác, có thể lại gây ra rủi ro xung đột. Nhưng biết đâu chừng, chính phản ứng thu vén hay tự cô lập lại càng dễ đưa tới chiến tranh?

Trước ba cách nhìn khác biệt ấy, ta cố đi xa hơn. Vào tâm tư của những người tạo ra dư luận.

Một số người thực tiễn và bi quan thì không thể quên rằng trong mọi hiện tượng “đổi ngôi” của lịch sử Âu Á, là khi một cường quốc vươn lên vị trí bá quyền trước sự do dự hoặc thoái lui của một nước bá quyền khác, xung đột thường rất dễ xảy ra dù chẳng ai muốn. Vào hoàn cảnh đó, cách xử thế thực tiễn vẫn phải là “cư an tư nguy”, khi gặp bất cứ một thay đổi nào thì cũng phải tự chuẩn bị để tránh giải pháp xung đột. Thành phần này tại Hoa Kỳ có thể được gọi là “diều hâu”, không phải trong tinh thần hiếu chiến mà thật sự vẫn là chủ hòa. Họ biết rằng chiến tranh là cái bẫy xập, bất lợi cho cả đôi bên.

Một số người lý tưởng vì lạc quan hơn thì cho rằng trong cuộc chạy đua giữa các cường quốc, nếu xứ nào cũng cố gắng tự kiềm chế để thực thi chế độ chính trị cởi mở và kinh tế tự do thì nền dân chủ dễ thành hình và các nước dân chủ rất ít khi gây chiến với nhau. Trong đối sách với Bắc Kinh thì nên mừng là ly nước đã nửa đầy, dù sao thì Trung Quốc ngày nay không còn như dưới thời Mao Trạch Đông. Sự hợp tác và cách làm ăn qua các định chế quốc tế và theo nguyên tắc ôn hòa sẽ làm Trung Quốc thay đổi và điều ấy có lợi cho đôi bên. Thành phần này tại Hoa Kỳ có thể được gọi là “bồ câu” và tự đề cao tinh thần chủ hòa.

Vài người Mỹ am hiểu về lịch sử Trung Quốc có thể nhớ đến tình hình Trung Hoa cuối đời Chiến Quốc, khi các nước phân vân giữa thế “hợp tung” và “liên hoành”. Hợp tung là liên minh theo trục Bắc Nam, để ngăn ngừa sự bành trướng của Cường Tần. Liên hoành là thế liên minh với Cường Tần theo chiều ngang, từ Tây sang Đông. Đấy là chuyện viết cho vui và bình cho sướng.

Chứ thật ra cho đến nay, dư luận Hoa Kỳ vẫn phân vân giữa hai ngả cương nhu như vậy, mà không quên rằng nước Mỹ ngày nay đang có nhiều vấn đề kinh tế xã hội bên trong nên không dễ dàng quyết định về cách xử thế. Sự thẩm định về mức độ rủi ro tại Hoa Kỳ đang có thay đổi và đấy cũng là một yếu tố chi phối.

Quan trọng nhất, nhiều dư luận viên của Hoa Kỳ chưa hiệu rõ tình hình thực tế của Trung Quốc như đã từng đánh giá sai tình hình thực tế của Nhật Bản. Vì vậy, họ có thể đánh giá sai cách thức lãnh đạo Bắc Kinh thẩm định rủi ro xung đột với Hoa Kỳ. Nếu Bắc Kinh tính sai thì dù nước Mỹ có xoay trở thế nào đi nữa, xung đột vẫn có thể xảy ra.

Ngoài vùng Đông hải, một quốc gia duy nhất biết rõ về cả Hoa Kỳ lẫn Trung Quốc chính là Nhật Bản. Và phản ứng của nước Nhật, từng đại bại dưới tay Hoa Kỳ sau khi đại thắng tại Trung Quốc, cũng ảnh hưởng đến lẽ an nguy của Châu Á

----

Kết luận ở đây là gì?

Người ta nên thẩm định tình hình Trung Quốc cho rõ ràng hơn.

Nhiều phần thì Trung Quốc sẽ dẫn đến sự xuất hiện của một Vạn Lý Trường Thành ngoài biển cả. Lần này là do các nước khác thực hiện.

Và dù sao, Cường Tần chỉ tồn tại được có 15 năm sau khi gồm thâu lục quốc!