Những Huyền Thoại Fidel Castro

Nguyên Lam - Nguyễn-Xuân Nghĩa RFA - Ngày 161129

"Diễn đàn Kinh tế"

Cha tôi không là một nhà độc tài - mà là một bạo chúa. Con gái Fidel Castro

 * Xe tang của Castro bị gẫy trục, nên phải đẩy! *

 

Hôm 25 vừa qua, nguyên lãnh tụ của Cộng hòa Cuba là ông Fidel Castro qua đời, thọ 90 tuổi sau nửa thế kỷ xây dựng chế độ cộng sản với bàn tay sắt trên một quốc gia từng là giàu mạnh nay thuộc loại tụt hậu nhất nhì Châu Mỹ La Tinh. Mặc dù như vậy, ông vẫn được nhiều người ca tụng, kể cả những người lãnh đạo Hà Nội, vì sao lại có hiện tượng đó? Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu về huyền thoại Fidel Castro….

Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin kính chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, việc ông Fidel Castro qua đời không là bất ngờ vì ông đã 90 tuổi, hết khả năng lãnh đạo từ 10 năm trước và chính thức trao quyền cho em ruột là ông Raúl Castro từ năm 2008. Tuy nhiên, vì một số dư luận, kể cả giới lãnh đạo Việt Nam hiện nay, lại ngợi ca sự nghiệp của nhân vật này nên Diễn đàn Kinh tế đặc biệt đề nghị ông trình bày về thành tích của ông Fidel Castro.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Người ta có chữ “huyền thoại” với hai nghĩa, một là điều gì đó được lưu truyền như thần thoại, hai là chuyện hoang đường không hề có thật. Fidel Castro đúng là một nhân vật của huyền thoại, vừa nổi tiếng vừa hoang tưởng. Chúng ta rất nên tìm hiểu về thành tích của ông ta để tránh những sai lầm đẫm máu và đắt đỏ về kinh tế!

- Sự thật lịch sử thì Fidel Castro thiết lập chế độ cộng sản đầu tiên tại Mỹ Châu La Tinh từ đầu năm 1959 sau khi lật đổ ách độc tài của Fulgencio Batista. Thứ hai, từ đó ông gây cảm hứng cho nhiều thế hệ lãnh đạo Thế giới Thứ ba mà lại dẫn họ đến chế độ độc tài. Thứ ba, cũng Castro lại được trí thức cực tả của các nước dân chủ Tây phương ca ngợi như người hùng nên làm giới trẻ ngày nay có thể hiểu lầm về chế độ cộng sản khi thế giới sắp tưởng niệm 100 năm ra đời của chế độ cộng sản kể từ cuộc Cách mạng Tháng 10 tại Nga vào năm 1917 khiến hơn trăm triệu người bị tàn sát trong. Trong khi đó, sự thật lịch sử kia là Fidel Castro lại làm xứ Cuba bị lụn bại sau nửa thế kỷ cầm quyền tuyệt đối và dù sống rất thọ, ông ta chẳng nhận ra điều ấy và còn nhục mạ Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama khi ông thăm viếng Cuba.

Nguyên Lam: Nhiều người cho rằng Fidel Castro không là người cộng sản, cũng chẳng muốn xây dựng chế độ cộng sản mà chỉ vì chính sách sai lầm của nước Mỹ vào thời đó. Ông nghĩ sao về luận cứ này?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Đấy là chuyện hoang đường thứ nhất vì một số dư luận ngưỡng mộ ông ta tại các nước Tây phương không cộng sản. Dư luận này đảo ngược tương quan nhân quả. Khi chế độ Castro ra đời tại Cuba vào đầu năm 1959, Hoa Kỳ dưới Chính quyền của Tổng thống Dwight Eisenhower chỉ hơi ngạc nhiên mà không coi đó là mối đe dọa và thật ra chẳng can thiệp vào việc Castro cướp chính quyền. Hoa Kỳ chỉ chú ý khi Castro quốc hữu hóa tài sản đầu tư của nước ngoài và tăng thuế nhập nội trên hàng hóa xuất khẩu của Hoa Kỳ với lý luận rằng đấy là tài sản của dân tộc Cuba bị Đế quốc bóc lột. Vì vậy, Tháng 10 năm 1960, mãi gần hai năm sau, Hoa Kỳ mới đoạn giao với Cuba và thiết lập chế độ cấm vận kinh tế đầu tiên với xứ này. Cùng với Raúl Castro và Ernesto “Che” Guevarra, Fidel Castro là người cộng sản thuần thành không chỉ tin vào chủ nghĩa Marx mà còn thiết lập chế độ toàn trị kiểu Lenin. Trong nhóm thi hành việc cướp chính quyền, may ra nhân vật Camilo Cienfuegos thì mê xã hột chủ nghĩa chứ không tôn sùng chủ nghĩa cộng sản, nhưng ông mất sớm vì một tai nạn phi cơ trong điều kiện bất thường như nhiều vụ thủ tiêu khác mà người ta chỉ thấy về sau.

- Bước kế tiếp của huyền thoại hoang đường này là một sự đổi trắng thay đen, rằng chỉ vì Mỹ phong tỏa kinh tế nên Castro mới phải ngả theo chế độ cộng sản. Thật ra, Cuba vẫn giao thương với nhiều nước Âu Châu và Nam Mỹ mà lụn bại dần chỉ vì đặc tính của chế độ cộng sản.

Nguyên Lam: Dù sao ngày nay người ta vẫn cho rằng Cuba có tỷ lệ biết đọc biết viết rất cao so với lợi tức và có hệ thống bảo hiểm y tế cho toàn dân. Thưa ông, liệu rằng đấy có là một thành tích của Fidel Castro không?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Đấy là chuyện hoang đường khác! Mọi chế độ cộng sản độc tài từ Âu sang Á sang Mỹ, đều có chính sách bình dân học vụ để chống nạn mù chữ, cấp trung tiểu học được miễn phí để ai cũng biết đọc biết viết mà hiểu rõ thông cáo của nhà nước. Nhưng tỷ lệ vào đại học hoặc đào tạo cao hơn thì lại kém vì cấp đại học có thể suy nghĩ linh tinh mà nêu vấn đề với chế độ, hậu quả là các quốc gia ấy khó phát triển kỹ thuật. Đây là quy luật phổ biến.

- Thứ hai, chế độ y tế của Cuba lạc hậu và thiếu phẩm chất chứ không như tuyên truyền. Khi ấy, người ta giải thích là vì các y sĩ đều tìm cách vượt biên, xuất ngoại. Các tổ chức quốc tế đều nói đến sự kiện có chừng một triệu rưởi người Cuba bỏ nước ra đi và chế độ trả lời rằng đó là bọn nhà giàu, tiểu tư sản và bọn bác sĩ không còn có thể bóc lột và hút xương máu của bệnh nhân. Với dân số ngày nay là 11 triệu, Cuba không thể có một triệu rưởi người giàu vượt biên, khi lợi tức đồng niên của một người còn quá thấp, chỉ hơn xứ Haiti và Nicaragua. Lý do bỏ nước không chỉ là kinh tế mà vì người ta khát khao tự do. Người nào có chút tài sản thì chạy trước, người nghèo chạy sau và chế độ có xây tường hay dựng rào cũng chẳng ngăn được nên còn tổ chức cho nhiều thành phần bất lương vượt biển để gây khó cho Hoa Kỳ ở cách đó 140 cây số.

Nguyên Lam: Nói về kinh tế thì tình hình Cuba ngày nay ra sao sau nửa thế kỷ sống trong chế độ cộng sản của Fidel Castro?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trước “cách mạng cộng sản”, Cuba là một trong mấy nước giàu có tân tiến nhất Mỹ Châu La Tinh, đứng hạng năm về lợi tức bình quân, hạng ba về tuổi thọ, thứ hai về tỷ lệ sở hữu xe hơi hay điện thoại, và mức sơ sinh bị chết yểu đứng hàng thứ 13 của thế giới, v.v…  Sau cuộc cách mạng của Castro, xứ này lệ thuộc vào viện trợ của Liên bang Xô viết và mức sống sa sút hẳn mà chỉ có một điều gia tăng là sự đàn áp của chính quyền khiến 141 ngàn người bị giết trong gần ba chục năm, tính tới năm 1987, theo công trình nghiên cứu của một giáo sư đã quá cố là ông Rudolph Joseph Rummel thuộc Đại học Hawaii, một chuyên gia về nạn tàn sát tập thể trên toàn thế giới. Từ năm đó đến nay nhiều ngàn người khác có thể đã bị sát hại, như tổ chức Genocide Watch cảnh báo khi theo dõi nạn diệt chủng tại nhiều quốc gia trên địa cầu. Sau khi Liên Xô sụp đổ thì Cuba sống nhờ trợ cấp của xứ Venezuela, đổi lại là củng cố chế độ độc tài của lãnh tụ Hugo Chavez bằng kỹ thuật an ninh và tình báo, là điều chế độ Castro rất có khả năng nhờ sự huấn luyện của Liên Xô và Đông Đức ngày xưa. Ngày nay, khi xứ Venezulea lâm khủng hoảng và chế độ kế nhiệm ông Chavez sắp sụp đổ thì Cuba hết nơi nương tựa nên Raúl Castro đành cải tổ kinh tế nhưng vẫn duy trì hệ thống công an trị.

- Nói vắn tắt theo cuộc khảo sát toàn cầu của Giáo sư người Anh là Angus Maddison thì năm 1958, lợi tức thật một người dân Cuba là 2.406 đô la, qua năm 2008, họ kiếm được 3.764 đô la tức là qua 50 năm kinh tế chỉ tăng trưởng có 1,2% một năm! Và tăng như vậy là nhờ Liên Xô trợ cấp. Chính là vì năm 1962 Castro mở cửa cho Liên Xô đem hỏa tiễn vào Tây Bán Cầu là đại lục Nam-Bắc Mỹ mà Cuba mới càng có quan hệ căng thẳng với Hoa Kỳ.

Nguyên Lam: Nói đến Hoa Kỳ thì từ cuối năm 2014, Chính quyền của Tổng thống Barack Obama đã muốn cải thiện quan hệ với Cuba. Thưa ông, việc ông Fidel Castro vừa qua đời có giúp ích gì và tạo ra thay đổi trong mối bang giao giữa hai nước hay không?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ là không, vì thay đổi phải đến từ Cuba chứ không từ Hoa Kỳ.

- Tôi xin được giải thích: sau lệnh cấm vận kinh tế năm 1960 thì Tháng Ba năm 1996, Quốc hội Mỹ biểu quyết đạo luật về Tự do và Dân chủ cho Cuba, có tên của hai đại biểu Cộng Hòa soạn thảo là Helms-Burton Act. Đạo luật này nâng mức độ phong tỏa kinh tế và giàng thêm điều kiện về nhân quyền và dân chủ mà chế độ Cuba phải chấp hành, như giải tán bộ máy tình báo và công an, thiết lập nền Tư pháp độc lập và tổ chức bầu cử tự do. Sau khi lên cầm quyền, Raúl Castro có cải cách kinh tế để khỏi bị khủng hoảng, nhưng vẫn duy trì bộ máy đàn áp cũ.  Vì đã quá 85 tuổi, ông sẽ chuyển quyền cho nhân vật dân sự là Miguel Diaz-Canel kể từ năm 2018 nhưng thật ra chính quyền nào cũng do bộ máy công an và quân đội của anh em Castro xây dựng và củng cố từ mấy chục năm bằng quyền lợi kinh tế, nên Cuba chưa thể có thay đổi.

- Bây giờ, ông Donald Trump lại đắc cử Tổng thống Mỹ và có hậu thuẫn của dân Cuba lưu vong nên khó xé rào như Tổng thống Obama mà vượt qua sức cản của Quốc hội khóa 115 vẫn do đảng Cộng Hòa kiểm soát. Rút tỉa kinh nghiệm khi Hoa Kỳ cải tiến quan hệ với Trung Quốc và Việt Nam vì lý do kinh tế mà chẳng quan tâm đến các khía cạnh dân chủ và nhân quyền, Quốc hội Mỹ sẽ gắt gao theo dõi việc cải cách chính trị tại Cuba như điều kiện tiên quyết. Chính quyền Mỹ có thể đề ra lộ trình tiệm tiến là chỉ từng bước tháo gỡ lệnh cấm vận kinh tế theo tiến độ về cải cách chính trị để Cuba thoát ra khỏi chế độ độc tài công an trị. Lợi ích kinh tế của doanh nghiệp Mỹ trong quan hệ với Cuba sẽ khó đánh bạt nổi rào cản về chính trị.

Nguyên Lam: Chúng ta trở lại chủ điểm của đề tài là “huyền thoại Fidel Castro”. Thưa ông, vì sao mà một số dư luận vẫn cứ ngợi ca một nhân vật đã tàn sát đồng bào của mình và làm cho quốc gia tụt hậu sau nửa thế kỷ cầm quyền tuyệt đối?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ  Fidel Castro là khuôn mặt anh hùng cho trí thức và bậc trưởng giả Tây phương ngồi phòng trà như nhà văn Jean-Paul Sartre nói về cách mạng. Họ không sống trong thực tế, chỉ phóng chiếu giấc mơ lãng mạn về cách mạng vào hành trình của Castro mà lờ hẳn hành vi hiếu sát của ông ta. Một số lãnh tụ Đệ tam Thế giới thì đề cao tinh thần độc lập chống Mỹ của Fidel Castro nhưng ôm ấp giấc mơ độc tài. Họ chẳng thấy Castro đã cầm quyền được nửa thế kỷ là nhờ một thỏa thuận năm 1962 giữa hai cường quốc là Hoa Kỳ và Liên Xô. Castro chỉ là một sản phẩm của thời Chiến tranh lạnh và bị đào thải khi Chiến tranh lạnh kết thúc và Liên Xô tan rã nên phải sống bám vào một chế độ độc tài khác là Venezuela. Tuổi trẻ thời nay mà nói đến cách mạng phiêu lưu thì mặc áo thun có hình Che Guevarra chứ nhiều khi chẳng nhớ Fidel Castro là ai! Họ có thể trưng hình một tay sát thủ của chế độ Castro mà vẫn đòi bãi bỏ  án tử hình và truyền thông báo chí thuộc cánh tả cũng chẳng khá hơn lớp trẻ đó. Riêng có một người biết Fidel Castro rất rõ chính là con gái của ông ta. Bà Alina Castro đã trốn khỏi Cuba từ năm 1993 và hiện sống lưu vong tại Hoa Kỳ. Nói về thân phụ, bà cải chính với báo chí Mỹ, rằng đấy không phải là một nhà độc tài… “mà là một bạo chúa”!

Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin cảm tạ kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa về cuộc phỏng vấn kỳ này.