"Diễn Đàn Kinh Tế RFA"
Người Việt Nam cần có quyền chọn lựa về kinh tế và chính trị thì mới được thịnh vượng
Kết thúc loạt bài phân tích các yếu tố cần thiết cho sự thịnh vượng, kỳ này Diễn đàn Kinh tế sẽ trình bày một yếu tố then chốt là quyền chọn lựa.
Quyền chọn lựa
Vũ Hoàng: Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, như ông
đã trình bày từ đầu tháng trước về các yếu tố đóng góp cho sự thịnh
vượng của một quốc gia, rằng chúng ta có thể sẽ phải nói đến Tết, Nay đã
là cận Tết, nghĩa là mình đã có thể rút tỉa kết luận về loạt bài phân
tích này. Tổng kết lại, ông cho rằng đâu là yếu tố quan trọng nhất có
thể tạo ra sự phồn thịnh cho người dân?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa là qua bốn chương trình liền, chúng ta
đã nói đến nhiều yếu tố khác nhau, bây giờ nếu tổng kết thì tôi nghĩ
rằng quyền tự do chọn lựa là động lực then chốt nhất. Tôi xin khởi đầu
bằng thí dụ đơn giản để thính giả của chúng ta có thể mường tượng ra
điều ấy.
Trước hết là vì nhu cầu giải quyết một sự khan hiếm của mình, ai ai
cũng phải chọn lựa. Chẳng hạn như ta không thể vừa đánh cá, vừa cầy
ruộng lại vừa xây nhà nên phải chọn một việc gì đó mình cho là ưu tiên
rồi giải quyết những nhu cầu còn lại qua việc trao đổi mua bán.
Khi trao đổi mua bán thì ai cũng muốn được tối đa và mất tối thiểu,
nên phải tìm nơi cung cấp điều mình thiếu rồi ngã giá với nhau. Khi có
nhiều nguồn cung cấp khác nhau thì mình có quyền chọn lựa được mở rộng
và chẳng ai lại có cái thế độc quyền để bắt chẹt. Tiến trình chọn lựa
hay ngã giá sau khi đó là tìm ra giải pháp có thể thoả mãn cả đôi bên và
rốt cuộc thì ta chấp nhận là thà mình được ít hơn một chút còn hơn là
mất cơ hội giải quyết một nhu cầu khan hiếm. Khi đã thỏa mãn nhu cầu đó
rồi thì mình có điều kiện giải quyết một việc khác. Cả triệu lần thỏa
thuận hay thỏa hiệp như vậy sẽ tạo ra sự thịnh vượng chung cho mọi người
vì ai ai cũng có lợi.
Vũ Hoàng: Nếu chúng tôi hiểu không lầm thí dụ vừa
rồi thì thứ nhất là càng có nhiều người mua bán và thậm chí cạnh tranh
với nhau thì ta càng có nhiều chọn lựa, chứ không bị kẹt hoặc ép giá vì
tình trạng độc quyền. Thứ hai là trong việc thương thảo hay ngã giá, yếu
tố quyết định chính là giá cả mà đôi bên có thể thỏa thuận. Thưa ông,
có phải là như vậy không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa rằng đúng như thế. Hãy lấy một thí dụ
kế tiếp là ông A và bà B có nhu cầu trao đổi mua bán và ngã giá với nhau
rồi tìm ra sự đồng thuận là cái giá phải chăng cho cả hai, để họ còn đi
làm việc khác. Nôm na là quan hệ A-B dựa trên một cái giá tối hảo nào
đó cho quyền lợi của cả hai, theo lối dân ta gọi là "thuận mua vừa bán".
Bây giờ một người thứ ba lại nhảy vào giữa quan hệ đó, tôi xin gọi là
đồng chí X hay nhà nước, và ấn định ra một cái giá khác vì một lý do
nào đó. Đồng chí X này áp đặt một cái giá và giới hạn quyền chọn lựa của
ông A và bà B nên làm kinh tế nghèo đi vì ít cơ hội chọn lựa hơn. Nói
vắn tắt thì việc nhà nước can thiệp có thể cản trở sự thịnh vượng kinh
tế vì thu hẹp quyền chọn lựa, hoặc tạo ra tình trạng cạnh tranh thiếu
bình đẳng và thậm chí nạn độc quyền.
Vai trò của nhà nước
Vũ Hoàng: Nhưng mình vẫn có thể thấy ra vai trò cần thiết của nhà nước trong sinh hoạt kinh tế quốc dân chứ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa đúng thế, nhà nước có một vai trò cực
kỳ quan trọng là bảo đảm cho mọi người được quyền bình đẳng trong sự
chọn lựa và không ai có thể lấn át người khác. Việc tạo ra sân chơi bình
đẳng với một hệ thống pháp quyền công minh, tức là công khai và minh
bạch, là một yếu tố của thịnh vượng. Nhà nước là cơ chế cần thiết để bảo
vệ sự bình đẳng ấy qua việc áp dụng luật lệ một cách vô tư. Khi nhà
nước lại can thiệp vào quan hệ A-B đó với điều kiện khác biệt, như về
giá cả chẳng hạn, thì có thể tạo ra sự thiên lệch bất lợi cho kinh tế.
Vũ Hoàng: Ta vẫn có thể nghĩ đến hoàn cảnh của các
nước đang phát triển, tức là còn nghèo, nên phải áp dụng một số chính
sách phát triển để tập trung nguồn lực của quốc gia vào một số khu vực
ưu tiên hầu tạo ra một lực đẩy ban đầu. Những thí dụ mà ai cũng biết là
trường hợp Nhật Bản hay Nam Hàn. Chính quyền các nước này cũng có đồng
chí X can thiệp vào sinh hoạt kinh tế và yểm trợ các tập đoàn kinh doanh
về công nghiệp hay tài chính ngân hàng, nhờ vậy mà họ đạt mức tăng
trưởng rất cao trong giai đoạn công nghiệp hoá. Ngày nay, các chính
quyền như Trung Quốc hay Việt Nam cũng có thể noi theo tấm gương đó mà
xây dựng khu vực kinh tế nhà nước như bộ phận chủ lực cho công cuộc phát
triển. Ông trả lời sao về sự phản biện này?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Trước hết, trong giai đoạn công nghiệp hóa,
quốc gia có thể nghiên cứu và áp dụng một số chính sách phát triển, tức
là đề ra những ưu tiên cần được yểm trợ và tạo ra một sân chơi có thể
là thiếu bình đẳng vì một số khu vực được nâng đỡ. Nhưng kinh nghiệm
Nhật Bản và Nam Hàn cho thấy, sau vài thập niên tăng trưởng ngoạn mục
thì chính sách ấy dẫn đến cái nạn chúng ta đã từng nói tới là "ỷ thế làm
liều" của một số doanh nghiệp được nâng đỡ, với kết quả là bị khủng
hoảng kinh tế. Thứ hai, khi nhà nước can thiệp và nâng đỡ như vậy thì
còn gây ra bất công và nhất là tệ nạn tham nhũng khi có sự cấu kết giữa
chính trị và kinh doanh. Xin hãy nói về Nam Hàn là một xứ mà Việt Nam có
thể coi là gương mẫu muốn noi theo.
Vũ Hoàng: Quả thật vậy, thính giả của chúng ta muốn
biết về trường hợp Nam Hàn vì ảnh hưởng sâu rộng của xứ này về nhiều mặt
trong xã hội Việt Nam, từ kinh tế, kinh doanh, tới điện ảnh hay ca
nhạc.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Từ căn bản vào sáu chục năm trước là khi
bán đảo Triều Tiên bị phân ranh sau đình chiến 1953, thì Nam Hàn chỉ là
xứ nông nghiệp có rất ít tài nguyên khoáng sản và lại thiếu nhiều cơ sở
công nghiệp nặng mà Nhật đã xây dựng trước đó tại Bắc Hàn.
Thế rồi từ thập niên 60, Chính quyền Nam Hàn có chính sách tuần tự
công nghiệp hóa với các tập đoàn họ gọi là "chaebols", hay tài phiệt,
được nhà nước nâng đỡ để thi hành chính sách này dù các cơ sở ấy là của
tư nhân chứ không là quốc doanh như tại Trung Quốc và Việt Nam. Nhờ đó,
từ 1960 đến 1980, xứ này đạt tốc độ tăng trưởng ngoạn mục là 12%, tức là
còn cao hơn 9-10% của Trung Quốc sau này. Và nhờ đó, Nam Hàn đã công
nghiệp hoá và thịnh vượng rất nhanh so với xứ Bắc Hàn lụn bại, rồi Nam
Hàn trở thành một nước xuất khẩu nền văn hoá kinh doanh tiêu biểu đã tạo
ra phép lạ kinh tế Đông Á. Quần chúng thì có thể say mê phim bộ hay
nghệ sĩ Đại Hàn, hoặc một tay múa may mà gây chấn động thế giới về phong
cách Gangnam, chứ doanh gia thì phục các tập đoàn Nam Hàn đã vượt Nhật
Bản và ai để ý tới chuyện quốc tế còn thấy người dân gốc Nam Hàn đang
cầm đầu Liên Hiệp Quốc và Ngân hàng Thế giới.
Mối liên hệ chính trị - kinh tế
Vũ Hoàng: Ông hay nhìn ra nhiều ý nghĩa
bất ngờ của thời ự hàng ngày nên nêu lên một số thí dụ đáng cho ra suy
ngẫm. Nghĩa là Nam Hàn có thể là tấm gương sáng nhưng không ở chiến lược
kinh tế thời xưa mà còn ở nhiều địa hạt khác.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Ta nên nhìn lại kinh nghiệm của họ. Thứ
nhất là dù bản thân nhà độc tài thời đó là Tổng thống Phác Chính Hy là
người liêm khiết và đã công nghiệp hóa xứ sở, chính sách ấy vẫn gây ra
tham nhũng và ưu thế của các chaebols Nam Hàn lại dẫn tới khủng hoảng
vào năm 1998.
Chính là vụ khủng hoảng mới khiến Nam Hàn giảm thiểu chứ không tăng
cường sự can thiệp của nhà nước và sau vụ khủng hoảng, chủ tịch sáng lập
tập đoàn Dae Woo hay Đại Vũ bị án tù vì tội tham ô. Kết quả là Nam Hàn
cải tổ cơ cấu kinh tế, các tập đoàn tài phiệt cũng thay đổi chiến lược
kinh doanh. Trong khi ấy, môi trường quốc tế cũng đã thay đổi theo tinh
thần mua bán tự do của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO chứ không cho nhà
nước chọn lựa và nâng đỡ thành phần kinh tế này hay khu vực sản xuất
khác.
Điều quan trọng nhất mà Việt Nam không nhìn ra là việc Nam Hàn đã cải
tổ về chính trị cách nay đúng 20 năm để thành một quốc gia dân chủ hạng
nhất thế giới. Nhờ thể chế dân chủ xứ này đã có thể chuyển hướng cải
cách và cũng giải trừ được tham nhũng. Một cựu Tổng thống của họ đã tự
tử năm 2009 khi bị đàn hặc về tội gia đình nhận tiền hối lộ của tập đoàn
Daewoo.
Các trường hợp lãnh tụ bị ra toà hay vào tù như Tổng thống Trần Thủy
Biển của Đài Loan hay Gloria Macapagal-Arroyo của Philippines không xảy
ra cho đồng chí X của một nước độc tài. Các quốc gia đó đã phát triển
mạnh hơn và giàu hơn Việt Nam không chỉ vì áp dụng chiến lược kinh tế
đúng đắn dù mỗi nước lại có một chiến lược thích hợp với hoàn cảnh của
mình. Họ trở thành một xứ giàu mạnh và văn minh hơn vì có dân chủ và mở
rộng quyền chọn lựa cho người dân về kinh tế lẫn chính trị.
Vũ Hoàng: Chúng ta đi tới đoạn kết khi cũng sửa soạn ăn Tết! Thưa ông, lời kết ở đây là gì?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Ta trở về quan hệ của ông A và bà B với sự
can dự của đồng chí X. Nếu đồng chí X này lại can thiệp theo chiều hướng
nâng đỡ giả dụ như bà B vì lý do chính thức là kinh tế thì sự kỳ thị và
lệch lạc đã xảy ra với hậu quả là làm cả xã hội nghèo đi. Nhưng tai hại
hơn vậy là ai cũng muốn thành bà B để xây dựng quan hệ tốt với đồng chí
X, tức là định chế hóa nạn tham nhũng và tư bản thân tộc, rồi dù cho cơ
sở của bà B có thể phá sản thì vẫn cứ tồn tại, nhờ tài nguyên của nhà
nước. Hậu quả là tham nhũng và bất công làm xứ sở khó phát triển và
người dân không thể làm giàu vì bị tước đoạt mất quyền chọn lựa, bản
thân còn bị nhà nước làm nghèo đi. Quyền chọn lựa kinh tế vì vậy khởi đi
từ quyền chọn lựa chính trị, từ thể chế dân chủ.
Hồi nãy, ta nhắc đến trường hợp Nam Hàn. Dân Việt có thể chẳng kém gì
dân Đại Hàn, nhưng lãnh đạo thì quả là thua xa. Người ta cứ nói kinh tế
là một khoa học u ám nhưng vào dịp Tết nhất thì mình cũng nên nói đến
điều lạc quan và tích cực. Tôi thầm mong và cầu chúc là người Việt sẽ có
quyền chọn lựa rộng mở để tìm ra sự thịnh vượng và trước đó, tìm ra con
đường cải cách chính trị để có thể chuyển hóa trong hòa bình. Nghĩa là
tìm ra một hệ thống lãnh đạo khác.
Vũ Hoàng: Xin cảm tạ ông Nghĩa về cuộc trao đổi và
nhân dịp năm mới, mục Diễn đàn Kinh tế xin gửi tới quý thính giả lời
chúc an khang và thịnh vượng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét