Thiện và Ác – Nhân Quyền và Khủng Bố

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Người Việt Ngày 130422

"Hoa Kỳ Nhìn Từ Bên Ngoài"

Khoẻ dùng sức, yếu dùng mưu. Văn minh thì dùng luật....

 * Sau thảm kịch: Boston Dũng Mãnh *

Vụ đánh bom Boston hôm 15 là một hành vi khủng bố.  Chưa cần biết "phải trái" gì, ta đã có thể kết luận như vậy vì mục tiêu là sát hại thường dân để gây ra sự sợ hãi, định nghĩa căn bản nhất của hành vi khủng bố.

Chuyện "phải trái" ở đây là xuất xứ hay động lực của nghi can. Khi tai họa vừa xảy ra và chưa rõ chi tiết, truyền thông cánh tả tại Mỹ vội kết luận rằng đấy là hành động của các nhóm cực hữu, loại dân quân tự phát của xã hội Hoa Kỳ. Truyền thông cánh hữu thì đưa ra giả thuyết tàn sát của các nhóm khủng bố Hồi giáo cực đoan xưng danh Thánh Chiến Jihad với lối đánh bom dồn dập để gây tối đa thiệt hại.

Sau khi một nghi can bị thiệt mạng (Tamerlan Tsarnayev) và người em là Dzhokhar Tsarnayev bị bắt rồi đang được lấy khẩu cung trong nhà thương, người ta chú ý và bàn tán về chuyện khác: thí dụ như xuất xứ sắc tộc Chechen và động lực của hai nghi can; mối quan hệ hay không của kẻ gian với phong trào khủng bố Hồi giáo tại Nga hoặc với lực lượng khủng bố al-Qaeda; sự xuất sắc hay sơ sẩy của nhân viên công lực, v.v....

Trong những ngày tới, đề tài sẽ gây tranh luận là cơ sở pháp lý của việc truy tố nghi can – theo thủ tục đặc biệt cho quân thù hay là quy chế thông thường cho một công dân phạm pháp? Nhìn từ bên ngoài, Hoa Kỳ là nơi hiếm hoi mà người ta thảo luận về cách đối xử với kẻ tàn sát. Ở nhiều xứ khác, nhà nước không gặp sự phiền phức đó! Bụp, beng, phập, đoàng, là các động từ đơn giản....

Khi lùi lại một chút để nhìn trên toàn cảnh – khảo hướng chung của cột báo này – chúng ta có thể thấy ra nhiều chuyện cũng đáng suy ngẫm.

Cách đây mới chỉ một thế kỷ thôi, các gia đình di dân đến từ Âu Châu phải mất khá nhiều thời gian hội nhập. Thế hệ đầu tiên có thể làm tá điền hay nông gia vùng Mid-West. Thế hệ sau mới mở ra cơ sở tiểu thương, rồi con cháu có thể vào đại học, trở thành doanh gia, kỹ sư, bác sĩ. Ba đời chắt bóp mới có vị trí của nhiều người tỵ nạn Việt Nam, hoặc của hai anh em Tsarnayev, xin lỗi. Là bước vào đại học và có một tương lai sáng sủa hơn quá khứ của cha mẹ ông bà ở quê nhà.

Hoàn cảnh chung của đa số có cho thấy sự tiến bộ vượt bậc của xã hội Hoa Kỳ, mà cũng là bối cảnh của cuộc tranh luận hiện nay về chánh sách di dân. Ngoại lệ là trường hợp của hai anh em Tsarnayev. Họ tách khỏi đại gia đình, từ chối hội nhập mà quay về quê cũ đầy hỗn mang và chọn giải pháp tai hại nhất: trở thành đặc công khủng bố. Và tấn công xã hội đã cưu mang họ.

Trình độ "tác nghiệp", trong ý nghiệp vụ lẫn nghiệp chướng, của hai anh em có tính chất thô sơ với lối chế tạo võ khí tàn sát được al-Qaeda tại Bán đảo Á Rập phổ biến trên mạng và tạp chí "Inspire". Sau khi giết người, họ chẳng tìm cách đào thoát để có thể tái diễn hành động khủng bố và xiển dương một chính nghĩa ma quỷ nào đó. Khi bị truy lùng lại cán xe lên nhau để bỏ chạy....

Động lực của nghi can có thể là cuộc Thánh Chiến cho đạo Hồi hay công lý cho dân Chechen vì họ là nạn nhân của chính quyền Nga - từ thời Xô viết của Stalin năm 1944 đến hai trận chiến và mười mấy năm tao loạn ở Chechnya.... Nhưng dù là bất cứ gì, ta nên nghi ngờ loại lý tưởng cao đẹp có thể biện minh cho hành động sát nhân, và trở lại chuyện nước Mỹ.

Hoa Kỳ tiếp nhận nhiều người từ tứ phương, với hành trang chất chứa nhiều vấn đề đặc thù của quá khứ mà đa số dân Mỹ không hiểu.

Trong số này, kẻ thoái hóa hoặc khó hội nhập có thể kết án sự thịnh vượng, hồn nhiên và cả tiến bộ khoa học kỹ thuật của nước Mỹ. Một số người còn học hỏi sự tiến bộ đó để trau dồi kỹ thuật giết người. Nhiều tay khủng bố đã từng tốt nghiệp kỹ sư và liên lạc để phổ biến sự hiểu biết đó trong mạng lưới của cái ác.

Tính chất cởi mở và cầu tiến của xã hội Hoa Kỳ cho phép thiện ác cùng sống chung. Và đua tranh. Then chốt ở đây là động lực tốt hay xấu, nói cho dễ hiểu mà khó giải, chính là cái "tâm".

Chúng ta đều hiểu ra quy luật "khoẻ dùng sức - yếu dùng mưu".

Sức có thể là bạo lực, là chiến tranh. Mưu có thể là dùng sức của người khác để đạt mục tiêu của mình. Và hèn nhất trong các loại mưu là khủng bố. Nhưng xã hội văn minh là nơi mà người ta dùng luật pháp để chi phối cả cái sức lẫn cái mưu của mọi người hầu không ai, kể cả chính quyền, có thể chèn ép người khác. Trong ý nghĩa đó, Hoa Kỳ là một xứ văn minh vì coi trọng luật pháp.

Chính là tinh thần "trọng pháp" mới dẫn đến cuộc tranh luận hiện nay về cách truy tố và biện hộ cho một kẻ đã giết người tại Boston. Chỉ nội một việc Dzhokhar Tsarnayev vẫn được gọi là "nghi can" – chưa có tội – cũng cho thấy sự thận trọng và nhân bản của xã hội. Nhiều người có thể bực bội vì chính quyền sẽ lại tốn ngân sách để bảo vệ mạng sống cho nghi can rồi đưa ra tòa xét xử theo hệ thống luật lệ minh bạch và khá nhiêu khê phức tạp. Nhưng đấy là cái giá phải trả để bảo vệ nền dân chủ.

Những suy đoán của một số người về mưu mô quỷ quái của nhà chức trách để theo dõi tin tức và có khi xâm phạm nhân quyền còn phản ảnh một sự thật khác. Chính quyền có nhiệm vụ bảo vệ quyền dân, trong đó có cả quyền tự do và quyền đàn hặc chính quyền.

Theo dõi việc cơ quan FBI bị trách cứ vì từ năm 2011 đã thẩm vấn nghi can Tamerlan Tsarnayev theo lời yêu cầu của Mật vụ FSB của Nga – hậu thân của KGB thời Xô viết – mà lại để thoát, chúng ta mới thấy ra cái khó của nhân viên công lực: chặt quá như Nga hoặc lỏng quá như Mỹ đều có thể là tai hại. Mà chặt hay lỏng thì đấy là phần suy diễn luật lệ, đôi khi bị chính trị hóa tại Hoa Kỳ.

Trong hoàn cảnh ấy, ta chú ý đến người dân.

Với sự phát triển của hình thái khủng bố tự phát, nội hóa, của những đặc công đơn lẻ trong xã hội tự do, chính là sự mẫn cán tham gia và hợp tác của người dân mới đem lại hy vọng ngăn ngừa và giải trừ. Bài học của vụ Boston Marathon là mọi gia đình đều phải quan tâm hơn nữa đến cách suy tư và hành động của con cái trong nhà - trước khi xảy ra thảm kịch. Nếu cộng đồng dân Chechen chú ý hơn nữa đến lề lối sinh hoạt của hai anh em Tsarnayev, có khi họ đã bảo vệ được cộng đồng, và nước Mỹ.

Sau cùng mới là tinh thần vô úy. Không hãi sợ lùi bước trước quân khủng bố là thái độ cần thiết.

_______________________________

"Chỉ Có Tại Nước Mỹ":

Trong vụ khủng bố Boston Marathon, Jeff Bauman là nạn nhân bị nát bấy hai chân. Ông vẫn tỉnh táo giúp cơ quan FBI khi mô tả nhân dạng của một nghi can. Nhờ vậy mà nhà chức trách sớm phổ biến hình ảnh và dẫn tới việc hai nghi can thấy động mà tìm cách đào thoát rồi bị truy lùng. Hành vi của Bauman được mọi người ngợi ca. Theo kiểu Mỹ, gần vạn người liền chung góp được 360 ngàn đô la qua mạng GoFundMe để trang trải chi phí y tế cho nhân vật anh hùng này. Ta nên để ý đến hiện tượng "crowd funding", quyên góp tập thể từ nhưng người bình thường cho một mục tiêu công ích và bất vụ lợi của xã hội.