Nguyễn-Xuân
Nghĩa - Người Việt 130922
"Hoa Kỳ Nhìn Từ Bên
Ngoài"
Lang
ba vi bộ trong vũ điệu Ba Tư
* Bốn Tổng thống, hai phe. Một bên là Barack Obama, bên kia là Hassan Rouhani của Iran, Bashar al Assad của Syria và Vladimir Putin của Nga *
Tuần này – chỉ
tuần này thôi - truyền thông sẽ rọi đèn vào quan hệ giữa Hoa Kỳ và Cộng hoà Hồi
giáo Iran của dân Ba Tư. Đó là khi lãnh đạo hai nước có thể bất ngờ gặp nhau
nhân kỳ họp hàng năm của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc. Lồng bên dưới là việc
Ngoại trưởng John Kerry sẽ họp với Ngoại trưởng Iran là Javad Zarif trong khuôn
khổ hội nghị của nhóm P-5 + 1 với Iran.
Nhóm P-5 +1 là năm thành viên thường trực của Hội đồng Bảo
an Liên Hiệp Quốc (Anh, Pháp, Mỹ, Nga và Tầu), cộng thêm đệ nhất cường quốc Âu
Châu là Cộng hoà Liên bang Đức.
Nói về nước Đức, chính trường xứ này vừa qua trận động đất với
thắng lợi lịch sử của Thủ tướng Angela Merkel và việc đảng Tự do Dân Chủ FDP bị
đại bại lần đầu tiên kể từ sau Thế chiến II. Chi tiết đối ngoại đáng chú ý là ảnh
hưởng gia tăng của khuynh hướng chống việc hội nhập vào khối Euro. Đáng chú ý hơn
vậy là cử tri không quan tâm đến vụ Syria. Việc khủng bố Hồi giáo al Shabaab tấn
công và tàn sát con tin ngoài đạo Hồi, kể cả dân Tây phương, trong một thương xá
ở thủ đô Nairobi của Kenya đã xảy ra khi dân Đức đi bầu cũng chẳng ảnh hưởng gì
đến lá phiếu.
Nhiều người cho là liên minh Âu-Mỹ bỏ qua nhiều hồ sơ nóng của
thế giới, hết thiết tha đến lý tưởng nhân đạo đã từng chi phối chánh sách đối
ngoại của các nước dân chủ mà quay vào lo chuyện nội bộ. Điều ấy không sai, khi
chính trường Hoa Kỳ hết sôi động với vụ Syria và đang mở ra một trận đánh nữa về
ngân sách, lồng trong việc hạn chế các khoản chi cho chế độ bảo dưỡng y tế từ đạo
luật "Obama Care"....
Nhưng chuyện ấy liên hệ gì đến vụ Iran? Và đến nước Mỹ, nhìn
từ bên ngoài?
***
Từ năm 1979, sau cuộc "Cách mạng Hồi giáo" tại
Iran và vụ 52 kiều dân Mỹ bị bắt làm con tin trong 444 ngày, hai nước đồng minh
cũ đã đoạn giao. Quan hệ căng thẳng chỉ tạm lắng dịu khi Hoa Kỳ mở chiến dịch A
Phú Hãn cuối năm 2001, với sự hợp tác ngầm của Iran để tấn công kẻ thù chung là
lực lượng khủng bố Al-Qaeda và chế độ Taliban. Sau đó, với chiến dịch Iraq năm
2003, Hoa Kỳ dọn cỗ cho các Giáo chủ Iran khi tiêu diệt chế độ Saddam Hussein của
hệ phái Sunni tại Baghdad: hệ phái Shia thân Iran thắng lớn và kiểm soát được một
xứ cừu thù của Iran.
Nhưng các Giáo chủ tại Tehran không dừng tại đó.
Họ phất cờ lãnh đạo thế giới Hồi giáo, cạnh tranh tư thế với
hệ phái Sunni và Saudi Arabia, qua trung gian của Syria yểm trợ các lực lượng
khủng bố cùng hệ phái, như Hamas tại Israel, hay Hezbollah tại Lebanon, và theo
kiểu Bắc Hàn, thông báo kế hoạch chế tạo võ khí hạch tâm để bắt bí thiên hạ....
Vì kế hoạch này, Iran bị cấm vận và tự cô lập dần. Những hội nghị xuân thu nhị
kỳ, khi có khi không, của nhóm P-5 + 1 không có kết quả, một phần cũng nhờ vai
trò yểm trợ của Liên bang Nga và Trung Quốc. Hai cường quốc này giúp các chế độ
hung đồ tồn tại để gây rối cho Hoa Kỳ và các nước Âu Châu. Họ muốn tiến tới một
trật tự khác và chấm dứt tư thế siêu cường độc bá của nước Mỹ.
Vì những lý do quá phức tạp đó, chuyện Iran hay Syria cũng là
mâu thuẫn giữa hai hệ phái lớn của Hồi giáo, với các nhóm cực đoan cùng áp dụng
phương pháp khủng bố, và với sự hà hơi tiếp sức của Moscow và Bắc Kinh. Việc
Hoa Kỳ và các nước Âu Châu lúng túng gần một tháng trời rồi mở cửa cho Putin bước
vào Trung Đông với một "giải pháp ngoại giao" cho Syria là một sự thất
thế nhất thời, làm nhiều người lý tưởng thất vọng về khả năng can thiệp của các
nền dân chủ để bảo vệ nhân quyền và phát huy chủ nghĩa nhân đạo trên thế giới.
Trong hoàn cảnh đó, các Giáo chủ Tehran mới bật tín hiệu về
việc nên đàm hơn nên đánh.
Khi nước Mỹ có vẻ yếu thế và nhân cơ hội xuất hiện của một Tổng
thống vừa đắc cử là Hassan Rouhani, những người lãnh đạo thật của Iran là các
giáo chủ dưới quyền của Lãnh tụ Tối thượng Khamenei đã học thói Vladimir Putin
của Nga mà đưa ra cái sào cho Tổng thống Barack Obama.
***
Lý do dịu giọng đầu tiên là kinh tế, mà kinh tế cũng là chính
trị.
Iran sản xuất và xuất cảng năng lượng - 80% trị giá xuất cảng
và 50% nguồn thu ngân sách. Khi bị Hoa Kỳ là Liên Âu phong toả kinh tế, xứ này thấm
mệt. Năm ngoái dầu xuất cảng giảm 42% và cán cân thương mại sa sút đánh sụt dự
trữ ngoại tệ lẫn mức sống người dân.
Nếu nói chuyện song phương với Mỹ, lần đầu tiên từ năm 1979,
rồi đàm phán về việc giải tỏa cấm vận và có khi tái lập bang giao, lãnh đạo
Tehran có thể đạt thắng lợi lớn với thần dân ở nhà, và với các nước Hồi giáo khác.
Sự yếu thế của Hoa Kỳ là một cơ hội không thể bỏ qua.
Phần mình, khi được các Giáo chủ Iran mời vào vũ điệu Ba Tư,
Chính quyền Obama có thể nhắm vào nhiều mục tiêu. Vừa có thêm một đòn bẩy cho vụ
Syria quá tệ, vừa thêm kẻ đồng hành ngăn ngừa phong trào khủng bố xưng danh Thánh
Chiến của hệ phái Sunni – tái diễn sự kết hợp năm xưa trên chiến trường A Phú Hãn.
Và thứ ba, chứng minh giá trị của chính sách hòa giải với khối Hồi giáo mà ông
Obama theo đuổi từ khi nhậm chức.
Nhưng sự tình lại không nhịp nhàng như vậy.
Mâu thuẫn giữa Hoa Kỳ và Iran thuộc lãnh vực chiến lược không
thể hàn gắn bằng vài dấu hiệu ngoại giao chỉ có kích thước chiến thuật. Hoa Kỳ đang
có nhiều đồng minh chiến lược tại Trung Đông, như Saudi Arabia, Turkey, Ai Cập,
các nước Á Rập trong vùng Vịnh Ba Tư, và Israel. Hâm nóng quan hệ với Iran là xối
nước lạnh vào tình đồng minh trong khu vực. Và càng chứng tỏ Hoa Kỳ là một đồng
minh không đáng tin. Chưa kể là còn tạo ra một tiền lệ rất xấu với một chế độ
hung đồ khác, là Bắc Hàn.
Vả lại, xứ Iran của sắc tộc Ba Tư cũng thấy rõ sự rã rời của
các nước Á Rập Hồi giáo từ Mùa Xuân Á Rập năm kia. Họ muốn được Hoa Kỳ tôn trọng,
đối thoại ngang hàng, để khai thác cơ hội này mà bành trướng ảnh hưởng trong thế
giới Hồi giáo. Nếu có thêm võ khí hạch tâm thì càng hay, mà không có thì cũng
thừa thế lực xưng hùng xưng bá.
Vì vậy, chuyện gặp gỡ và đàm phán giữa đôi bên sẽ có những
trở ngại khó khắc phục ngay từ phía Hoa Kỳ: kéo dài mà không kết quả. Nếu có thì
sẽ là hình ảnh của một nước Mỹ lang ba vi bộ, chạy lòng vòng không định hướng
trong một vũ điệu Ba Tư đầy vẻ huyền ảo. Vài tuần sau là lại trôi vào quên lãng....
Cho tới khi Hoa Kỳ tìm ra và định lại cho mình một sứ mệnh
khác, phù hợp với đạo lý chính thức mà cũng đáp ứng nhu cầu thực tế của quyền lợi.
___________________
Chỉ có tại nước
Mỹ
Không chỉ có Tổng thống Obama mới ân hận về chuyện
"lằn ranh đỏ" với vụ Syria. Cảnh sát tại Apopka của Florida đã hỏi giấy,
còng tay và tống giam Mark E. Schmidter vì tội vi phạm luật lệ cho khách bộ hành.
Đương sự lãnh họa vì rải truyền đơn vận động bỏ phiếu về máy thâu hình ở ngã tư.
Lý do vận động không để bảo vệ quyền tự do riêng tư của người dân mà vì anh gàn
này ho rằng việc gắn máy chỉ là âm mưu làm tiền bất chính. Viên cảnh sát thi hành
việc tống giam đã trả lời, tỉnh bơ, rằng vì Mark Schmidter "không có giấy
phép phản đối đèn đỏ". Cứ tưởng là chuyện Hà Nội!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét