Nguyễn-Xuân
Nghĩa - Người Việt Ngày 140318
"Kinh Tế Cũng Là
Chính Trị"
Các đại gia Ukraine đánh bạc cửa nào?...
* Viktor Yanukovych và tài phiệt Rinat Akhmetov - trước khi rớt đài *
Khi vụ khủng hoảng Ukraine vừa bùng nổ
thì giới nghiên cứu kinh tế lại có một tiêu chuẩn lạ để đo lường khả năng tồn tại
và sức mạnh của Chính quyền lâm thời ở tại thủ đô Kyiv. Đó là lập trường của các
tài phiệt.
Hôm mùng chín, một lãnh tụ phong trào nổi
dậy là Vitali Klitschko đã gặp Rinat Akhmetov tại Donetsk, tỉnh miền Đông
Ukraine giáp giới với Liên bang Nga để bàn về tình hình trước mắt. Klischko là
võ sĩ, dân biểu, cầm đầu Liên minh Dân chủ cho Cải cách Ukraine và có thể ứng cử
Tổng thống trong cuộc bầu cử ngày 25 Tháng Năm. Với tài sản trị giá hơn 15 tỷ đô
la, Rinat Akhmetov là tài phiệt giàu nhất Ukraine, một đại gia than thép, thuộc
đảng Địa Khu (Party of Regions) của Viktor Yanukovych vừa bị truất phế, có quan
hệ kinh doanh với cả hai khối thân Tây phương lẫn thân Nga.
Trước đấy, Thủ tướng Lâm thời Arseniy
Yatsenyuk trấn an Akhmetov và một đại gia hoá chất và năng lượng là Dimitri
Firstash rằng cơ sở kinh doanh của họ không bị chiếu cố. Đáng kể hơn, hai tài
phiệt nổi tiếng về tài chánh và công nghiệp là Ihor Kolomoyskyi và Serhiy
Taruta được bổ nhiệm làm Tổng trấn hai tỉnh miền Đông là Dnipropetrovsk và
Donetsk.
Nhưng vì sao hậu thuẫn của giới tài phiệt
này lại được chú ý?
Vì kinh tế cũng là chính trị....
***
Trước hết, hãy tìm hiểu về sự chuyển hóa
từ chế độ cộng sản toàn trị qua chế độ "quả đầu" (olygarchy - quả là
số ít, đầu là kẻ dẫn trước, quả đầu là chế độ cai trị của một số rất ít những kẻ
có quyền thế).
Khi chế độ toàn trị tan rã và kinh tế phải
theo quy luật thị trường thì một số cá nhân có lợi thế nhờ quan hệ với chế độ cũ
có thể trục lợi riêng trong tiến trình tư nhân hóa vô luật lệ của chính sách "đổi
mới kinh tế". Họ trở thành tài phiệt
giàu có và giữ thế gần như độc quyền trong các khu vực kinh tế then chốt. Với
thế lực kinh tế, họ gây ảnh hưởng chính trị và phần nào chia quyền với chế độ mới.
Hệ thống chính trị "quả đầu" xuất phát từ đó.
Sự tan rã rồi sụp đổ của Liên bang Xô viết
vào cuối năm 1991 dẫn tới sự hình thành của các tài phiệt cùng chia chác quyền
lợi kinh tế trong gần 10 năm. Nhưng, do truyền thống tập quyền của văn hóa Nga
và dựa trên hệ thống nhân sự "siloviki" (người hùng) của an ninh và
quân đội, Vladimir Putin củng cố được vai trò của mình và xoay ra khuất phục hoặc
thu phục các tài phiệt. Ai theo ông và chung tiền ủng hộ quyền lực trung ương
thì được tồn tại và chia vùng làm ăn. Kẻ cưỡng chống hay còn đòi cạnh tranh thì
bị loại bỏ không thương tiếc, như trường hợp của Roman Abramovich hay Mikhail
Khodorkovsky. Vì thế, dù có nhiều tài sản và ảnh hưởng thì đám tài phiệt cũng
khó lũng đoạn được hệ thống chính trị tại điện Kremlin.
Trường hợp Ukraine lại khác.
Sau khi tuyên bố độc lập, Ukraine cũng
trải qua tiến trình "đổi mới" theo kiểu làm thịt hệ thống kinh tế quốc
doanh, và các đại gia phân vùng trọng yếu như luyện kim, hóa chất, phân phối năng
lượng để làm giàu. Nhưng các chính quyền nối tiếp không có khả năng chính trị
giải trừ ảnh hưởng của họ. Thành phần đầu sỏ này chưa hề nằm dưới hệ thống quản
lý của chính phủ mà còn chi phối được quyền lực trung ương. Hậu quả là một hệ
thống chính trị trong đó các tài phiệt giữ vị trí then chốt khi là đại gia bảo
trợ và ủng hộ thế lực đương quyền để trục lợi.
Trải bốn đời Tổng thống từ 1991 - Leonid
Kravchuk, Leonid Kuchma, Viktor Yushchenko, Viktor Yanukovych – mọi chính đảng
lớn và các ứng viên vào vị trí quan trọng của lập pháp hay hành pháp đều có tài
phiệt đỡ lưng trong một hệ thống chính trị mà chứng tật tham nhũng hay hối mại
quyền thế chỉ là bình thường. Thí dụ như trước khi bước ra lãnh đạo cuộc Cách mạng
màu Da cam năm 2004, Yulia Tymoshenko từng là đại gia độc quyền phân phối khí đốt
mua của Nga và là một trong những tài phiệt giàu có nhất. Bà bước qua lãnh vực
chính trị một phần cũng vì kinh doanh bị chèn ép.
Nhưng trong thế giới ấy, các đại gia ấy thường
không đánh bài một cửa hoặc nói chữ thủy chung. Họ biết phù thịnh để bảo vệ quyền
lợi hơn là ý thức hệ hay xu hướng chính trị nên sẵn sàng đổi theo hướng gió. Có
khi còn bắt cá hai ba tay để nếu phe cầm quyền có đổi thì họ vẫn còn bạn vì mỗi
lãnh tụ mới đều có thể lập ra vây cánh mới và gây ra cạnh tranh.
Trong khuôn khổ bất thường như vậy, vụ
khủng hoảng tháng trước đánh dấu sự chuyển hướng khi Yanukovych bị Quốc hội truất
phế, với lá phiếu của đảng Địa Khu của ông ta. Lập tức các đại gia bèn lánh xa
kẻ đã bỏ chạy và quay sang ủng hộ chính quyền lâm thời.
Nhưng không hẳn vì vậy mà người ta có thể
kết luận là họ ngả theo Tây phương. Hoặc lớp lãnh đạo mới lên tại Kyiv đã có thế
mạnh để đoạn tuyệt với Nga.
Các lãnh tụ chính trị và tài phiệt
Ukraine nhìn xa hơn vậy.
***
Việc bán đảo Crimea bị Nga thôn tính sau
một cuộc trưng cầu dân ý giả hiệu là chuyện đã rồi.
Hai tháng nữa, Ukraine sẽ có bầu cử Tổng
thống và sau đó là bầu cử Quốc hội. Các ứng cử viên đều cần tới hậu thuẫn của tài
phiệt cho các cuộc tranh cử và để họ không làm tình hình kinh tế thêm suy đồi.
Nhưng xa hơn vậy, sau Crimea, các chính trị gia không muốn đất nước bị xé làm nhiều
mảnh và miền Đông thân Nga trở thành khu vực đối lập với miền Tây và với chính
quyền lâm thời được Tây phương yểm trợ.
Vì thế, vai trò của khối tài phiệt miền Đông
mới đáng chú ý.
Trước hết, miền Đông là nơi tập trung công
nghiệp Ukraine và có sức nặng quyết định cho nền kinh tế đang bị chấn động – mà
viện trợ Tây phương thì chưa thấy đâu. Thứ nữa, các đại gia miền Đông đều có
quan hệ làm ăn lâu đời với Nga và tài phiệt Nga. Nhờ quan hệ ấy, họ có đầu mối
đối thoại và kinh nghiệm đàm phán mà các lãnh tụ cách mạng chưa thể có. Khi làm
Thủ tướng, Yulia Tymoshenko có dày kinh nghiệm thương thảo với Nga cũng vì lẽ đó.
Thứ ba, dù là có làm ăn với ngả Đông hay Tây, đã từng ủng hộ phe này hay phái nọ,
các tài phiệt nói chung cũng chẳng muốn chia đôi sơn hà hoặc đi theo thể chế liên
bang vì gây thiệt hại cho việc kinh
doanh trên toàn lãnh thổ.
Không là người của đám đông ưa hô khẩu
hiệu, họ thiết thực ủng hộ chính quyền mới. Nhưng chẳng ủng hộ vô điều kiện và không
lỡ dịp than phiền với Klitschko, Yatsenyuk. Hậu thuẫn của họ không có ý nghĩa
trường cửu và vĩnh viễn, mà lại vô cùng cần thiết cho chính quyền lâm thời.
Cho nên, qua vụ chấn động rồi khủng hoảng
hiện nay, người ta thấy các lãnh tụ chính trị lẫn kinh tài đều thận trọng, thực
tế. Trong hoàn cảnh cực kỳ bất thường và chưa thể nói là dân chủ của Ukraine, đấy
là một ưu điểm mà các dân tộc hay quốc gia khác nên theo dõi – và học hỏi.
***
Vì kinh tế cũng là chính trị, chúng ta còn
phải nhìn vào toàn cảnh.
Mối nguy sinh tử cho tài phiệt Ukraine
không đến từ Âu Châu, Hoa Kỳ, hay Quỹ Tiền tệ Quốc tế với những ràng buộc về luật
lệ theo kiểu giải phẫu không thuốc mê hay trong khuôn khổ kinh doanh minh bạch.
Mối nguy ấy đến từ một đại gia còn ma đầu hơn các tài phiệt, từ Putin.
Ngay tài phiệt miền Đông của Ukraine cũng
chẳng yên tâm nếu khu vực kinh doanh và tài sản của họ được Putin đưa vào quỹ đạo
Nga, vì từ đó, tài phiệt Ukraine sẽ ra dìa, mạng lưới làm ăn của họ đổi chủ và
rơi vào sức hút của tài phiệt Nga, thuộc quỹ đạo Putin!
Nghĩa là chế độ "quả đầu" tại
Ukraine sẽ còn cô quả hơn nữa. Trong hiện tại, tài phiệt Ukraine là nhịp cầu đối
thoại giữa Kyiv với Moscow, và càng củng cố được sức nặng của Kyiv, họ càng có
đất sống.
Lâu lâu mới thấy kinh tế và chính trị có
lúc đồng hành!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét