Kinh Tế và Chính Trị Indonesia

Vũ Hoàng & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA Ngày 131030

Vấn đề Indonesia khó gấp trăm Việt Nam, lãnh đạo của họ giỏi gấp ngàn! 

* Tổng thống Indonesia Susilo Bambang Yudhoyono nói chuyện với các nhà lãnh đạo APEC 

vào ngày cuối của Thượng đỉnh APEV tại Indonesia hôm 08/10/2013. AFP photo*

Đúng 15 năm trước, do vụ khủng hoảng kinh tế Đông Á vào các năm 1997-1998, chế độ độc tài của Tổng thống Suharto tại Indonesia bị sụp đổ sau 31 năm gọi là "ổn định". Trong năm năm sau, xứ này đã trải qua nhiều sóng gió cho đến khi xây dựng được nền móng dân chủ và Tổng thống Susilo Bambang Yudhoyono hai lần đắc cử vào các năm 2004 rồi 2009. Vì không thể làm tổng thống quá hai nhiệm kỳ, năm tới, ông ta sẽ mãn nhiệm và người dân bầu lại hai cơ chế Lập pháp và Hành pháp để tiếp tục lãnh đạo một quốc gia đông dân nhất và có nhiều vấn đề nhất trong Hiệp hội 10 Quốc gia Đông Nam Á. Diễn đàn Kinh tế kỳ này sẽ tìm hiểu về những vấn đề ấy qua sự phân tích của chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa, tư vấn kinh tế của đài Á Châu Tự Do.

Vũ Hoàng: Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, trong kho tài liệu cũ về bối cảnh từ hơn 15 năm trước, chúng tôi thấy nhiều dữ kiện về Cộng hoà Indonesia tại Đông Nam Á và vụ khủng hoảng kinh tế Đông Á dẫn tới khủng hoảng chính trị khiến chế độ độc tài Suharto sụp đổ. Ngày nay, xứ này đã có nền móng ổn định trong nền dân chủ, và qua năm tới sẽ có hai cuộc bầu cử Quốc hội rồi Tổng thống để giải quyết nhiều vấn đề sâu xa lâu dài hơn. Xin đề nghị với ông là kỳ này ta sẽ tìm hiểu về Indonesia và những bài toán cải cách của họ để suy ngẫm về trường hợp Việt Nam.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi cho rằng đây là một việc thiết thực để mở tầm nhìn qua xứ khác. Trong 10 nước của Hiệp hội ASEAN tại Đông Nam Á, Indonesia là quốc gia có nhiều vấn đề nhất, về mọi mặt kinh tế, xã hội, sắc tộc và chính trị. Kinh nghiệm của họ sẽ có ích cho chúng ta.

- Vì là thuộc địa cũ của Âu Châu, Indonesia có nhiều đặc tính bất thường của một quốc gia. Trên đại thể thì ngày xưa, ta gọi xứ này là Nam Dương Quần đảo vì lãnh thổ là một quần đảo gồm 17 ngàn 508 hòn đảo nằm giữa ba mảng kiến tạo địa chất Âu-Á, Úc, và Thái Bình Dương nên có nhiều núi lửa và thường bị động đất cùng sóng thần. Lãnh thổ xứ này nằm ngang hơn 5.000 cây số theo hướng Đông Tây và là nơi sinh sống của 240 triệu người, trong đó có 400 sắc dân nói hơn 700 thổ ngữ hay phương ngữ và có nhiều nhóm võ trang nổi lên đòi quyền tự trị.

- Cho nên việc hội nhập thành một cộng đồng quốc gia cũng là vấn đề. Biểu hiện dễ hiểu của bài toán này là việc phân quyền cho các sắc dân hay các đảo, hoặc tập trung quyền lực vào trung ương ở đảo lớn nhất là Java? Thứ ba, Indonesia có nhiều tài nguyên, nhất là khoáng sản cho công nghiệp, nhưng làm sao khai thác trên một vùng địa dư phân tán và chia sẻ quyền lợi đồng đều cho nơi sản xuất và cho trung ương để còn chu cấp cư dân ở nơi khác? Sau cùng, xứ này cũng có nhiều người theo đạo Hồi nhất thế giới và từng bị khủng bố Hồi giáo tấn công nhiều lần. Nếu nhân danh yêu cầu an ninh mà giữ ách độc tài để kiểm soát tất cả thì làm sao phát triển một xứ nằm giữa ngã tư quốc tế phải thường xuyên trao đổi với thế giới bên ngoài?

Vũ Hoàng: Ông vừa tóm lược vài nét khái quát thì đã thấy nhiều bài toán nan giải gấp bội nếu so với Việt Nam. Vậy mà Indonesia vẫn là cường quốc trụ cột đã lập ra Hiệp hội 10 Quốc gia Đông Nam Á là ASEAN và hình như giàu hơn Việt Nam nếu tính theo lợi tức một đầu người. Trước khi tìm hiểu về chuyện hiện tại và tương lai, theo ông nghĩ thì đâu là lý do chính yếu?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Quả thật là lợi tức đồng niên một đầu người của Indonesia là gần ba nghìn rưởi so với chưa đầy hai nghìn của Việt Nam. Nhiều nhà kinh tế thì cho là xứ này đã sớm trọng dụng các chuyên gia kinh tế tốt nghiệp tại Hoa Kỳ từ nửa thế kỷ về trước nên có nâng cao trình độ quản lý vĩ mô. Tôi trộm nghĩ khác, là sau Thế chiến II lãnh đạo của họ đều khôn ngoan hơn lãnh đạo của Việt Nam trong nỗ lực giành độc lập và tránh cho đất nước khỏi bị chiến tranh!

- Có vài chi tiết cần nhắc lại. Khi Nhật đầu hàng Hoa Kỳ ngày 15 Tháng Tám năm 1945 thì ông Soekarno đang có mặt tại Sàigòn lập tức về Jakarta tuyên bố độc lập vào ngày 17. Họ không bị đảng Cộng sản đảo chính chế độ mới để làm cách mạng vô sản hoặc còn mời thực dân Hà Lan trở về để mượn tay sát hại đối lập. Từ đó ta còn để ý thấy là khi ách độc tài Soekarno lung lay thì ông ta dựa vào đảng Cộng sản Indonesia và còn liên kết với Bắc Kinh để tồn tại nên quân đội tiến hành một vụ phản đảo chánh vào cuối năm 1965. Họ mở ra cuộc tàn sát đảng viên Cộng sản lẫn Hoa kiều khiến nửa triệu người mất mạng, đó là "Vụ Jakarta" khét tiếng.

- Từ đó, chế độ độc tài Suharto mới thành hình, dựa trên quân đội và đảng Golkar. Nhưng khi Suharto bị lật đổ thì họ không có vụ tàn sát nhau để trả thù và dù có bị ra toà về nhiều tội danh khi tại chức, ông Suharto vẫn được dưỡng bệnh và khi tạ thế thì được quân đội chôn cất trọng thể, với sự hiện diện của vị Tổng thống được dân bầu lên, vốn là một tướng lãnh cũ của quân đội. Tôi cho là cách họ cư xử với nhau có giải toả được nhiều mâu thuẫn và là một yếu tố cần thiết cho dân chủ sau này.

 

Bài toán nan giải của Indonesia

Những người biểu tình chống lại hội nghị thượng đỉnh APEC tại Jakarta vào ngày 08 tháng 10 năm 2013. AFP photo

Vũ Hoàng: Chúng ta trở lại chuyện ngày nay của Indonesia. Thưa ông, đâu là bài toán nan giải nhất của xứ này trong thời gian tới?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Indonesia trải qua một giai đoạn giao thời với ba Tổng thống trong mấy năm trước khi có Hiến pháp mới và bầu cử hẳn hoi kể từ năm 2004. Khi chế độ tập quyền tại Jakarta bị bung thì nguy cơ phân hóa bùng nổ. Thí dụ như việc Đông Timor tuyên bố độc lập hoặc nhiều nhóm dân quân võ trang đòi quyền tự trị và có thể cản trở việc giao lưu buôn bán giữa các đảo và các eo biển. Vì vậy, xứ này áp dụng nguyên tắc tản quyền để tái phân tài nguyên cho địa phương và các đảo thưa thớt dân cư ở vòng ngoài thay vì tập trung vào đảo Java.

- Trung ương tản quyền cho địa phương về nhiều mặt, từ chi thu ngân sách, thuế vụ đến đất đai hay phê duyệt dự án đầu tư và chỉ giữ thẩm quyền về an ninh, quân sự và tư pháp. Nhờ vậy mà họ đẩy lui rủi ro phân hóa và nội chiến trên một nền tảng chính trị dân chủ hơn. Rồi kinh tế phục hồi khi thế giới lại bị nạn Tổng suy trầm vào các năm 2008-2009.

- Ta không quên là xứ này vượt sóng gió chính trị đó khi bị khủng bố tấn công tại Bali vào Tháng 10 năm 2001 rồi đánh bom tự sát tại thủ đô Jakarta vào Tháng Bảy năm 2009, ở giữa là vụ động đất biến ra sóng thần ngày Giáng sinh 2004. Tuy nhiên, từ năm 2011, xứ này đưa ra một Kế hoạch Kinh tế Tổng thể thi hành trong 15 năm tới với tham vọng cải cách và chuyển hướng còn lớn lao hơn việc tản quyền của mươi năm qua.

Vũ Hoàng: Trong kỳ trước, ông nói đến yêu cầu cải cách và chuyển hướng kinh tế và chính trị của Trung Quốc và Việt Nam. Phải chăng Indonesia cũng gặp hoàn cảnh đó và đâu là trọng tâm của Kế hoạch Kinh tế Tổng thể này của họ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ rằng mọi kế hoạch kinh tế đều phải có nội dung hay giới hạn chính trị vì hai lãnh vực đó tất nhiên là song hành và tác động vào nhau.

- Lãnh đạo Indonesia ý thức được nhược điểm kinh tế trong tình thế chính trị là một nước chủ yếu xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên khai thác từ nhiều địa phương phân tán. Họ muốn cải cách cơ chế kinh tế để trở thành một trung tâm biến chế hàng công nghiệp, nhất là khi Trung Quốc mất dần vị trí là hãng xưởng ráp chế số một của thế giới. Họ muốn tự hiện đại hóa trên cơ sở mạnh hơn. Muốn như vậy, họ phải thứ nhất, điều chỉnh lại chính sách tản quyền đã áp dụng hơn chục năm nay; thứ hai, xây dựng hạ tầng vận chuyển hàng hóa giữa các đảo và giữa quốc gia với thế giới bên ngoài; để, thứ ba, khai thác được tài nguyên khoáng sản với giá trị đóng góp cao hơn thay vì chỉ bán xổi với giá thấp.

- Điều kiện cần thiết cho kế hoạch kinh tế mang tính chất chiến lược này là phải có sự hợp tác về đầu tư giữa tư nhân trong nước với chính quyền và giới đầu tư quốc tế. Suy như vậy thì ta thấy rằng nguyên tắc dân chủ là yếu tố cần thiết, nhưng thật ra vẫn chưa ắt đủ, mà đi vào vận hành thì còn có nhiều bài toán cụ thể sẽ đặt ra. Lý do là khi tản quyền cho các địa phương thì dễ gây ra nạn trùng lập, như nhiều địa phương đều muốn làm cùng một loại dự án, nên gây lãng phí, và nguyên tắc chia chác quyền lợi cũng dễ đưa đến tham nhũng ở địa phương.

- Trong cuộc bầu cử lưỡng viện Quốc hội vào Tháng Tư năm tới, rồi bầu cử Tổng thống vào Tháng Sáu ngay sau đó, những vấn đề nói trên sẽ trở thành đề mục thảo luận hay tranh cãi. Nhưng dù họ chưa thể khắc phục được các trở ngại, thì lãnh đạo của Indonesia đã nhìn ra vấn đề.

Vũ Hoàng: Thưa ông, chuyện ấy dẫn ta trở về trường hợp Việt Nam và kỳ họp hiện nay của Quốc hội hoặc Trung Quốc với kỳ họp tháng tới của Ban Chấp hành Trung ương. Ông kết luận như thế nào về hoàn cảnh của mấy nước Á Châu này?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi cho là mọi nhà cầm quyền đều muốn rộng tay hành động nhưng chế độ độc tài mới thật sự bó tay lãnh đạo, đó là hoàn cảnh của Trung Quốc và Việt Nam. Thứ hai, nhiều người cứ sợ dân chủ sẽ gây bất ổn nên không phát triển được quốc gia. Xứ Indonesia lại  không sợ điều ấy mà vẫn cố gắng thiết lập nền móng dân chủ trong những điều kiện khó khăn nhất do cả thiên nhiên lẫn con người gây ra. So sánh nội dung thảo luận hay tranh luận của họ với những gì đang xảy ra tại Hà Nội thì mình không lạc quan về tương lai của Việt Nam.

- Trong ngắn hạn thì Indonesia còn gặp nhiều khó khăn, như tài nguyên khoáng sản có thể sụt giá trước khi họ xây dựng được nền móng công nghiệp chế biến vững mạnh hơn. Nhưng trong dài hạn thì quốc gia 240 triệu dân này có nhiều ưu thế hơn Việt Nam, với khả năng tiêu thụ nội địa cao hơn, có trình độ tay nghề và năng suất khá hơn và nhất là lãnh đạo của họ có biết sợ dân. Khi Trung Quốc thoái trào trong những năm tới, thì giới đầu tư quốc tế như Mỹ, Nhật, Âu Châu hay Nam Hàn Đài Loan sẽ nhìn vào Indonesia hay Việt Nam? Câu hỏi đó là điều đáng suy nghĩ!

Vũ Hoàng: Xin cảm tạ ông Nghĩa về cuộc trao đổi này.