US Ex-Im Bank - Một Trung Tâm Phúc Lợi?

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Người Việt Ngày 140707

"Kinh Tế Cũng Là Chính Trị"

Hãy coi chừng khi nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp xuất cảng....

 * Phù hiệu của một ngân hàng 80 tuổi *

Trong mấy tuần tới, các Dân biểu Mỹ sẽ được một tài liệu có ích: một bảng số cho biết là trong địa hạt tranh cử của mình, có doanh nghiệp nào được Ngân hàng Xuất Nhập Cảng tài trợ và tạo ra bao nhiêu việc làm. Như trong mọi vấn đề kinh tế chính trị, câu hỏi đặt ra là "có ích cho ai?"

Được Tổng thống F.D. Roosevelt thành lập đúng 80 năm trước bằng một Sắc lệnh Hành pháp năm 1934 để tài trợ việc buôn bán với... Liên bang Xô viết, Ngân hàng Export-Import Bank trở thành cơ quan độc lập sau Thế chiến II. Từ đó, hoạt động của "US Ex-Im Bank" được Quốc hội cho tái tục, nhưng số phận sẽ định đoạt vào cuối Tháng Chín này vì một phong trào chống đối đã nổi lên rất mạnh.

Trên nguyên tắc, Ex-Im Bank được lập ra để yểm trợ việc xuất cảng của Hoa Kỳ. Mọi tư tưởng cao quý đều có giá trị "trên nguyên tắc", miễn là ta chú ý tới thực tế cụ thể của việc áp dụng.

Trước hết, Ex-Im Bank yểm trợ xuất cảng của Hoa Kỳ như thế nào?

Bằng cách tài trợ công ty nhập cảng của ngoại quốc theo các thể thức tín dụng và bảo đảm xuất cảng. Ex-Im Bank vay tiền tài trợ này từ Ngân khố Hoa Kỳ (bộ Tài chánh Mỹ) với sự bảo đảm của Chính quyền - tức là của dân thỉ thuế - nhờ đó việc yểm trợ có điều kiện ưu đãi dành cho nhà nhập cảng ngoại quốc.

Nhưng không phải nhà nhập cảng nào cũng có thể vay của Ex-Im Bank. Họ vay được là do sự giới thiệu của một nhà xuất cảng Mỹ: Air India được vay hơn ba tỷ đô la để mua 27 phi cơ Boeing cho mạng lưới hàng không quốc tế của Ấn là do sự vận động của hãng Boeing.

Xin đọc lại câu trên theo thực tế bên dưới nguyên tắc "yểm trợ xuất cảng" - và tạo ra việc làm cho người Mỹ trong hãng Boeing. Air India được Mỹ tài trợ theo điều kiện ưu đãi nên mua máy bay Mỹ rẻ hơn được hai triệu một chiếc, và có ưu thế cạnh tranh cao hơn hãng hàng không Mỹ. Cái được của Boeing cần so sánh với cái mất của nhiều doanh nghiệp Mỹ. Khốn nỗi, cái mất này thì chẳng ai nhìn ra vì... đã có đâu mà mất?

Một thí dụ khác là Ex-Im Bank vừa tài trợ gần 700 triệu bạc cho công ty hầm mỏ Roy Hill của một nữ tỷ phú Úc để mua thiết bị Hoa Kỳ nhằm khai thác các quặng sắt lộ thiên tại Úc. Công ty bán máy của Mỹ có lời nhờ dự án Roy Hill, nhưng bốn Nghị sĩ Dân Chủ tại hai tiểu bang Minnesota và Michigan, cùng nghiệp đoàn United Steel Workers và hiệp hội Iron Mining Association thì tính ra chuyện khác: cả ngàn công nhân hầm mỏ tại Mỹ bị mất việc.

Dù là thuộc đảng Dân Chủ và có tính ra thì họ cũng không cản nổi sức vận động của doanh nghiệp bán máy.

Cũng trên nguyên tắc, Ex-Im Bank được lập ra để yểm trợ loại doanh nghiệp loại trung bình và nhỏ. Trên bề mặt thì như vậy thật nếu ta được ngân hàng cho biết là trong năm ngoái, 90% nghiệp vụ tài trợ của Ex-Im Bank là cho các tiểu doanh nghiệp. Nhưng lượng và phẩm lại có khác, vì các nghiệp vụ này chỉ chiếm 20% của tổng số tiền tài trợ. Phần còn lại, 80%, là trút vào các đại tổ hợp Mỹ với những dự án quy mô.

Trong thực tế, các tập đoàn như Boeing, GE, Bechtel, Dow Chemical, v.v... mới chiếm đa số của ngân khoản tài trợ dành cho nhiều đại gia đầy quyền thế của nước nhập cảng.

Cùng với Phòng thương mại Hoa Kỳ và hiệp hội doanh nghiệp chế biến National Association of Manufacturers, các đại tổ hợp vừa mở ra cuộc vận động để Quốc hội Mỹ duy trì Ex-Im Bank.

Năm 2008, khi tranh cử Tổng thống, Nghị sĩ Barack Obama cũng theo lý luận rằng đây là hình thái "phúc lợi cho doanh nghiệp" nên chống lại việc tái tục hoạt động của Ex-Im Bank và còn muốn chấm dứt việc yểm trợ các tổ hợp dầu khí của Mỹ. Sau khi đắc cử và được các đại gia này yểm trợ, ông ta đã... tinh khôn hơn, nên ủng hộ việc duy trì Ex-Im Bank, "để tạo ra việc làm cho dân Mỹ". Nhiều người Mỹ cũng tưởng thật như vậy.

Bên trong đảng Cộng Hoà, nhiều người còn tinh quái hơn thế.

Xét rằng nhiều xứ cũng lập ra loại định chế yểm trợ xuất cảng như Ex-Im Bank, kể cả Ngân hàng Phát triển Ngoại thương Trung Quốc (China Exim Bank), của Liên bang Nga hay Ấn Độ, Brazil, Hoa Kỳ cũng nên có loại công cụ cạnh tranh như vậy. Huống hồ, phe bảo thủ nêu lý luận, việc đó còn lợi về chiến lược khi tranh thủ được các nước Á Rập bán dầu, như các Tiểu vương quốc Á Rập Thống nhất United Arab Emirates, và ngăn được ảnh hưởng của khủng bố al-Qaeda.

Họ chỉ nhìn vào nơi muốn nhìn, nên không thấy nhiều tập đoàn quốc doanh Bắc Kinh đã được Ex-Im Bank tài trợ từ mấy thập niên trước, và nay đang trực tiếp cạnh tranh và thách đố doanh nghiệp lẫn chính quyền Hoa Kỳ.

Nhưng người ta xoay qua chuyện khác: hàng năm Ex-Im Bank vẫn nộp tiền lời cho Ngân khố cho nên Hoa Kỳ có một mũi xung kích về ngoại thương và chiến lược tương đối rẻ. Cũng vẫn là chuyện không biết đếm!

Khi được Ngân khố tài trợ với phân lời thấp để cho vay hay bảo đảm với lãi suất rẻ, Ex-Im Bank không có hệ thống kế toán của một doanh nghiệp tài chánh căn cứ trên "thực giá" fair value của thị trường nên trợ cấp cho thân chủ ngoại quốc khoảng 1% của ngân khoản tài trợ. Tức là gây thất thâu cho người thọ thuế tại Mỹ. Nói cho cụ thể, nếu Ex-im Bank tài trợ khoảng 27 tỷ đô la trong tài khóa 2013 thì dân Mỹ mất 270 triệu bạc – mà không biết!

Có mấy ai mất công tìm hiểu cách tính toán rắc rối của cơ quan độc lập National Bureau of Economic Research để hiểu ra chuyện thất thâu ấy?

(Xin một cước chú nhỏ, trong số ngân khoản năm 2013, Việt Nam chỉ được một hạt bụi trị giá 16 triệu tín dụng cho Tổng công ty Điện lực. So với 613 triệu bảo đảm cho Trung Quốc và 814 triệu cho Hong Kong thì thật là bèo! Và số tín dụng này không lọt xuống các doanh nghiệp nhỏ của tư nhân...)

Nhưng vì sao ngày nay người ta lại có cuộc tranh luận về Ex-Im Bank?

***

Từ đã lâu, sự tồn tại và ích lợi của Ex-Im Bank vẫn được nêu thành vấn đề. Ngày 30 Tháng Chín tới, cơ quan này hết hạn kỳ hoạt động được quy định lần trước vào năm 2012 nếu không được Quốc hội tái tục, trước hết là tại Hạ viện, định chế nắm tay hòm chìa khóa của nước Mỹ hiện do đảng Cộng Hoà chiếm đa số.

Tai họa xảy ra tháng trước khi Dân biểu Chủ tịch khối Đa số là Eric Cantor bị thất cử tại vòng sơ bộ do sự nổi loạn của phong trào Tea Party theo khuynh hướng tự do tuyệt đối libertarian. Là nhân vật Cộng Hoà số hai sau Chủ tịch Hạ viên, Eric Cantor bị phê là 1) chính khách của thủ đô, 2) quá gắn bó với quyền lợi của Wall Street. Chuyện này giải thích chuyện kia: ông cũng là người ủng hộ việc tái tục Ex-Im Bank!

Người lên thay Cantor làm trưởng khối đa số là Dân biểu Kevin McCarthy, một nhân vật biết cuốn theo chiều gió sau khi Cantor bị loại. Ông đảo ngược lập trường năm 2012 và đề nghị bác bỏ. Đằng sau, có Dân biểu Jeb Hersarling, là nhân vật có thẩm quyền vì làm Chủ tịch Ủy ban Tài chánh Hạ viện, và xưa nay chủ trương là nhà nước không nên can thiệp vào thị trường để rốt cuộc thì chỉ nâng đỡ đám tư bản thân hữu và quyền lợi phe nhóm.

Chính là sự thay đổi bên trong đảng Cộng Hoà mới khiến các thế lực kia hốt hoảng mở chiến dịch tổng phản công!

Vì kinh tế cũng là chính trị, bài này xin có một kết luận nhỏ: các chính trị gia thì phải làm chính sách, nhưng khi chính sách dẫn tới việc lập ra một cơ quan công quyền để hỗ trợ doanh nghiệp thì mặc nhiên dẫn tới việc phân bố trợ cấp, nguồn gốc của hiện tượng ta gọi là "nhóm lợi ích".

Từ nhiều năm nay, các phúc trình của cơ quan giám sát công quyền GAO (Government Accountability Organization) hay của chính Tổng Thanh tra Ex-Im Bank có nói đến hiện tượng đó trong ngân hàng Ex-Im Bank. Cách chính trị gia chỉ mong là chúng ta lười nên khỏi đọc....