Tạp Chí Kinh Tế
* Sanders & Clinton, một đồng một cốt tiến lên xã hội chủ nghĩa - Hý họa của Michael Ramirez *
Phải chăng
vì kinh tế Hoa Kỳ đã phục hồi 7 năm sau cuộc đại khủng hoảng tài chính
2008-2009 cho nên trong các chương trình vận động của các ứng viên ra tranh cử
tổng thống, cả hai phía Dân Chủ và Cộng Hòa, đều đẩy hồ sơ này vào hàng thứ yếu
? Chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa từ California, tìm cách trả lời câu hỏi
này.
Nước Mỹ sau
gần hết hai nhiệm kỳ tổng thống của ông Barack Obama tạm thời được xem như một
ốc đảo bình yên, với tỷ lệ tăng trưởng 2,4 % trong năm 2015; tạo thêm được 2,7
triệu công việc trong năm qua. Do vậy cho đến ngày 01/02/2016, trong cuộc bầu
cử sơ bộ đầu tiên được tổ chức ở bang Iowa, các ứng cử viên tổng thống muốn kế
nhiệm ông Barack Obama vẫn chưa trình làng chính sách kinh tế cho nhiệm kỳ 4
năm sắp tới.
Năm 2008
nước Mỹ bầu lại tổng thống vài tháng sau vụ ngân hàng Lehman Brothers bị phá
sản, thua lỗ hơn 600 tỷ đô la. Kèm theo đó là cuộc khủng hoảng tài chính toàn
cầu. Hoa Kỳ phải đối mặt với suy thoái kinh tế được coi à nghiêm trọng nhất kể
từ cuộc đại khủng hoảng năm 1929.
Trong bối
cảnh đó, ứng cử viên của đảng Dân Chủ, Barack Obama được cử tri tín nhiệm và đã
bước vào Nhà Trắng. Trước khi nhậm chức vào tháng Giêng 2009, tổng thống tân cử
đã theo dõi chặt chẽ kế hoạch cứu nguy kinh tế 700 tỷ đô la được chính quyền
mãn nhiệm trong tay tổng thống George W.Bush ban hành.
Vị tổng
thống da đen đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ lên cầm quyền vào lúc tỷ lệ thất
nghiệp nhảy từ kỷ lục này đến kỷ lục khác, để đến tháng 10/2009 vượt qua ngưỡng
tâm lý 10 %. Tháng Giêng 2016, một năm trước khi rời Nhà Trắng, tỷ lệ thất
nghiệp ở Mỹ nay chỉ còn có 5%.
Nhìn đến chỉ
số tăng trưởng, ngay từ năm 2010 GDP của Mỹ tăng lên trở lại, đạt tỷ lệ 3,2 %
để rồi rơi xuống còn 2,4 % trong năm 2015. Đối với Hoa Kỳ, 2,4 % tăng trưởng là
một thành tích không mấy xuất sắc, nhưng đó là giấc mơ mà châu Âu vẫn chưa với
tới.
Nhưng nói
như vậy không có nghĩa là siêu cường số 1 thế giới này đã bỏ lại phía sau tất
cả những lo âu về kinh tế.
Hoa Kỳ đang
đứng trước nhiều thách thức. Mô hình phát triển thời hậu công nghiệp với vai
trò ngày càng lớn của khoa học kỹ thuật và cuộc cách mạng công nghệ số tạo
nhiều xáo trộn đối với người lao động. Kèm theo đó là những hậu quả về lâu dài,
cả trong lĩnh vực kinh tế lẫn xã hội.
Vậy mà dường
như các ứng viên muốn trở thành chủ nhân Nhà Trắng lại chưa xem kinh tế là một
ưu tiên, hay thậm chí tránh né đề cập đến những vấn đề cốt lõi với bản thân
nước Mỹ, như bội chi ngân sách hay nợ công chồng chất, tình trạng dư thừa tư
bản có thể dẫn tới một cuộc khủng hoảng tài chính khác …
Phân tích
sau đây của chuyên gia Nguyễn Xuân Nghĩa từ California về toàn cảnh kinh tế Hoa
Kỳ. Trước tiên ông thận trọng trước bức tranh màu hồng về những thành tích của
chính quyền Obama sắp mãn nhiệm.
Xã hội Mỹ có
triệu chứng bất công
Nguyễn Xuân
Nghĩa: Nói chung
cuộc tranh cử Tổng thống tại Hoa Kỳ là cơ hội bằng vàng cho truyền thông vì ly
kỳ tới bất ngờ nhưng cũng là cơn ác mộng cho giới bình luận vì không ai dự đoán
được diễn biến từ sáu tháng qua và có lẽ phải dăm tháng nữa thì mới thấy ra vài
tia sáng đáng tin.
Người ta
thường cho là tình hình kinh tế vào năm tranh cử sẽ có ảnh hưởng mạnh nhất đến
kết quả bầu cử vào cuối năm, nhưng ngay cách đánh giá tình hình kinh tế cũng là
chuyện lạ. Trong khối hậu công nghiệp Âu-Mỹ-Nhật, kinh tế Hoa Kỳ có dấu hiệu
tăng trưởng khá nhất là 2% và ngân hàng trung ương Mỹ đã lần đầu nâng lãi
suất vào tháng 12/2015. Ngân hàng Trung ương Âu châu và vài nước như Thụy Sĩ,
Đan Mạch, Thụy Điển và mới nhất là Nhật Bản vào tuần qua đã phải hạ lãi suất
xuống số âm để kích thích kinh tế. Đấy là về mặt tích cực, được coi như thành
tích của chính quyền Barack Obama và có lợi cho ứng cử viên Dân Chủ sau tám năm
đảng này lãnh đạo Hành pháp.
Nhưng thật
ra, kinh tế Mỹ có đà phục hồi yếu nhất nhất sau nạn tổng suy trầm 2008-2009. Dù
thất nghiệp giảm tới 5%, số người tham gia lực lượng lao động lại ở mức thấp
nhất từ hơn 30 năm nay vì nhiều người hết muốn kiếm việc làm và nhiều người
phải nhận việc bán thời nên cứ được tính như đã có việc.
Đó là về
lượng, về phẩm thì tình hình cũng kém khả quan vì lợi tức của thành phần lao
động không tăng cùng năng suất kể từ năm 2008. Ngược lại, lợi tức của giới đầu
tư cổ phiếu và doanh nghiệp lại tăng vọt vì biện pháp bơm tiền, nên người ta
nói đến nạn bất công trong kinh tế Mỹ. Đã vậy, tình hình kinh tế từ quý ba năm
ngoái tới đầu năm nay còn có dấu hiệu trì trệ đáng ngại nên người ta dự đoán
năm nay kinh tế Mỹ có thể bị suy trầm nữa. Tức là tình hình kinh tế vẫn còn
nhiều bất trắc, chưa nói tới một nhược điểm nghiêm trọng khác trong cơ cấu xã
hội mà ít ai nhìn ra.
RFI: Nhược
điểm ấy là gì?
Nguyễn Xuân
Nghĩa: Đầu tháng
12/2015, trung tâm khảo sát Pew Research Center cho biết là từ năm 1970 đến
2014, lợi tức của giới trung lưu Hoa Kỳ có tăng 34%, dù chậm hơn đà gia tăng
của thành phần thượng lưu là 47% thì vẫn khá hơn thành phần nghèo chỉ tăng có
28%. Chi tiết ấy giải thích cảm tưởng phổ biến là xã hội Mỹ đang có triệu chứng
bất công, người giàu làm giàu nhanh hơn và người nghèo thì thua sút vì “làm
giàu không kịp”. Trong một năm tranh cử, hiện tượng sa sút của thành phần trung
lưu mới là đề mục tranh cãi giữa các ứng cử viên.
Thật ra từ
đã lâu, Hoa Kỳ chậm rãi trôi vào cuộc khủng hoảng của thành phần trung lưu mà
ít ai chú ý. Vào thời “hậu chiến”, 60-70 năm trước, một gia đình có thể thấy
thoải mái khi chỉ một người đi làm cũng đủ nuôi cả nhà. Ngày nay, thời “hậu
công nghiệp”, hai vợ chồng đều đi làm mà vẫn thấy chật vật, dù mức sống có cao
hơn một hai thế hệ trước - xe hơi, máy giặt hay máy tính có rẻ và tốt hơn hơn
so với thời gian lao động cần thiết để thụ đắc các sản phẩm ấy. Họ thấy chật
vật vì phải tiết kiệm nhiều mà vẫn khó tiến lên mức thịnh vượng cao hơn.
Với nhiều
người, số này càng ngày càng đông, hình như ngày càng khó vươn tới “Giấc mơ Hoa
Kỳ”. Một trong nhiều yếu tố giải thích là Hoa Kỳ đã đi vào một hình thái phát
triển mới, với vai trò của khoa học kỹ thuật và khu vực dịch vụ đang thay thế
khu vực chế biến công nghiệp. Điều ấy giải thích phản ứng bất mãn rất lạ của
dân Mỹ trong cuộc tranh cử năm nay, họ thiên về các giải pháp cực đoan như xã
hội chủ nghĩa bên cánh tả và thậm chí bảo hộ mậu dịch bên cánh hữu.
RFI: Sau tám
năm đảng Dân Chủ cầm quyền, liệu đảng Cộng Hòa có hy vọng nhiều hơn?
Nguyễn Xuân
Nghĩa: Thông
thường thì như vậy, nhưng nay tình hình đã khác. Thứ nhất, sự chuyển dịch chậm
rãi của dân số khiến các thành phần gọi là thiểu số về màu da hay giới tính nay
có thế lực hơn và họ thường bỏ phiếu bên đảng Dân Chủ. Thứ hai, ngoài sự kiện
thành phần cử tri da trắng, ngoan đạo và trọng kỷ cương giảm sút nên thành đồng
của bên Cộng Hòa có sa sút thì nội bộ bên trong lại bị phân hóa nặng.
Đa số hết
tin tưởng vào các chính khách chuyên nghiệp, dù đã từng có kinh nghiệm và thành
tích khi làm Thống đốc Tiểu bang, mà lại tìm về các nhân vật mới có vẻ thiếu
chuyên nghiệp về chính trị nhưng lại đưa ra khẩu hiệu hấp dẫn. Đảng Cộng Hòa
còn có đặc tính chung là đã thiếu tinh tế trong cách diễn giải chương trình
hành động mà còn tranh luận gay gắt về các lập trường cục bộ nên đưa ra một
hình ảnh không đáng tin. Vì vậy, đảng Cộng Hòa đang mất cơ hội thắng cử và nếu
thất cử thì cũng đáng. Nhưng sau đó, Hoa Kỳ sẽ càng sa sút sau tám năm khốn đốn
vừa qua.
RFI: Còn bên
phía Dân Chủ thì sao? Khác biệt giữa hai ứng cử viên đang dẫn đầu là bà Hillary
Clinton và thượng nghị sĩ Bernie Sanders?
Nguyễn Xuân Nghĩa: Đây cũng là yếu tố bất ngờ của
cuộc tranh cử vì Bernie Sanders là người không có thành tích gì ngoài lập
trường cực tả, xưa kia còn gần với tư tưởng cộng sản Xô Viết, mà nay vẫn được
hơn 40% thành phần đảng viên Dân Chủ ủng hộ. Trái lại, giữ ưu thế tự nhiên vì
nổi tiếng từ hơn 20 năm nay và có hậu thuẫn của đa số truyền thông dòng chính,
bà Clinton lại bị quá nhiều tỳ vết trong lý lịch. Bà đang bị cơ quan FBI điều
tra và còn phạm nhiều sai lầm trong bốn năm làm Ngoại trưởng vì vậy mới bị ông
Sanders theo sát nút.
Nói chung,
cả hai đều có chủ trương kinh tế thiên tả là tăng chi, tăng thuế nhà giàu, nâng
mức lương tối thiểu pháp định và đả kích tài phiệt Wall Street. Về chuyện Wall
Street thì đây là hài kịch chính trị vì giới có tiền vẫn bỏ tiền ủng hộ cả hai
đảng và Wall Street chi cho phe Clinton tới sáu triệu đô la, nhiều gấp ba số
tiền chi cho các ứng cử viên bên đảng Cộng Hòa.
Khác biệt
nhỏ giữa Bernie Sanders và Hillary Clinton là ông Sanders kịch liệt bảo hộ mậu
dịch và chống Hiệp ước TPP tới cùng, còn bà Clinton thì thay đổi lập trường là
từ ủng hộ qua phê phán nên đi ngược với nỗ lực phát huy tự do ngoại thương của
chính quyền Obama và cả chính quyền Bill Clinton cách nay hơn hai chục năm.
Trong bối
cảnh đầy bất trắc của kinh tế toàn cầu và xứ nào cũng trông mong vào xuất cảng
để cứu nguy kinh tế, phản ứng chống tự do mậu dịch và còn chống toàn cầu hóa để
bảo vệ kỹ nghệ nội địa là bước tụt hậu của Hoa Kỳ.
Trường hợp
của tỷ phú Donald Trump cũng có tính chất tiêu biểu. Từng có nhiều chủ trương
thiên tả, nay ông Trump được cánh hữu bên đảng Cộng Hòa ủng hộ vì lập trường mị
dân và phản động, đầy tính chất kỳ thị, nhưng cũng đề cao tinh thần bảo hộ mậu
dịch nên rất dễ gây chiến tranh về ngoại thương hay hối đoái. Vì vậy, cuộc
tranh cử Tổng thống tại Hoa Kỳ đem lại rủi ro phụ trội cho kinh tế thế giới.
RFI: Ngoài
các dị biệt hay mâu thuẫn đang được phơi bày trước mắt mọi người thì về dài vị
trí của nước Mỹ sẽ ra sao trên trường quốc tế?
Nguyễn Xuân
Nghĩa: Tôi xin có
vài ý kiến thô thiển mà khác biệt sau đây. Thứ nhất, xưa nay, trong cuộc tranh
cử tổng thống, từ các bậc “quốc phụ” trở đi, người Mỹ ưa dùng thậm từ để thóa
mạ nhau rất nặng mà ngoài các sử gia, quần chúng lại ít để ý nên cứ tưởng lần
này gay gắt hơn trước. Đấy là một nét văn hóa rất Mỹ nhưng chẳng vì vậy mà họ
coi nhau như kẻ thù cần truy lùng tiêu diệt.
Thứ hai, khi
tranh cử thì ứng viên nào cũng có chương trình hành động này nọ, tới khi đắc cử
thì tổng thống mới thấy sự thật lại chẳng như vậy và phải tương nhượng lưỡng
viện Quốc hội, với Tối cao Pháp viện và Ngân hàng Trung ương cùng các Thống đốc
Tiểu bang nên dù không khí tranh cử có náo nhiệt thì sự thể lại khác hẳn sau
ngày tuyên thệ nhậm chức là 20 Tháng Giêng năm tới.
Thứ ba là
tổng thống Mỹ tương đối có nhiều quyền hạn hơn trong lãnh vực đối ngoại nhưng
lập trường đối ngoại lại ít được cử tri chú ý. Lần này lại khác vì quá nhiều
bất trắc về an ninh trên thế giới, tại cả đại lục địa Âu-Á, từ Âu Châu qua Trung
Đông tới tận Đông Á, cho nên một biến cố lớn từ bên ngoài, như môtt vụ khủg bố
nữa, có thể chi phối kết quả bầu cử một cách bất ngờ.
Thứ tư, trở
lại chuyện kinh tế, một hồ sơ nghiêm trọng ít được chú ý là nạn bội chi ngân
sách và vay mượn quá nhiều. Nó sẽ tiếp tục gia tăng trong cả chục năm tới và sẽ
làm suy yếu khả năng hành động của nước Mỹ trên thế giới. Trước ba mặt khủng
hoảng chính trị của Âu Châu, về tài chính, di dân và khủng bố, sự suy yếu của
Hoa Kỳ là một vấn đề đáng ngại, nhưng dường như là các ứng cử viên đang tranh
cử hiện nay chưa nhìn ra hoặc tránh nói đến các vấn đề ấy.
Kết quả thì
chính nước Mỹ rất dân chủ lại làm thiên hạ thất vọng về nền dân chủ. May là các
nước độc tài kia lại còn tệ hơn trong việc giải quyết hồ sơ quốc kế dân sinh và
nạn bao cấp, như ta đang thấy tại Trung Quốc hay Liên bang Nga.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét