Nguyễn-Xuân Nghĩa - Ngày 140718
Trách nhiệm
không thuộc về Kerry hay Clinton
* Bây giờ mới tập Thái Cực Đạo!.... *
Lãnh
đạo là tiên liệu. Người ta thường nói như vậy, và khi tiên liệu còn có cả việc
dự đoán điều bất ngờ.
Khi
lên lãnh đạo Hoa Kỳ từ đầu năm 2009, Tổng thống Barack Obama có trù tính một số
việc. Trước hết là lần lượt triệt thoái khỏi hai chiến trường nóng là Iraq và Afghanistan,
và quan niệm lại đối sách Hoa Kỳ với thế giới Hồi giáo theo khảo hướng mới, được
ông trình bày trong hai bài diễn văn tại Cairo của xứ Egypt (Ai Cập) và Ankarra
của Turkey (Thổ Nhĩ Kỳ). Với Liên bang Nga, ông Obama cũng muốn cải thiện quan
hệ (chuyện "reset the button") để sẽ cùng Vladimir Putin, (khi đó còn là Thủ tướng)
giải quyết nhiều hồ sơ nóng của thế giới, trong đó có kế hoạch chế tạo võ khí hạch
tâm của Iran.
Quan
trọng nhất, và ý thức được nhược điểm của hai nhiệm kỳ Bush là quá tập trung vào
cuộc chiến chống khủng bố Hồi giáo và vào hồ sơ Trung Đông, ông Obama nói đến
việc "chuyển trục" về Đông Á.
Là
Ngoại trưởng của Obama trong nhiệm kỳ đầu, bà Hillary Clinton đã trước tiên thăm
viếng Á Châu ngay từ Tháng Hai năm 2009. Qua năm sau, bà tuyên bố tại Hà Nội một
quan điểm cứng rắn hơn với Bắc Kinh và rằng ưu tiên ngoại giao của Hoa Kỳ là giải
quyết tranh chấp về chủ quyền giữa Trung Quốc với các nước Đông Nam Á. Tháng 10
năm 2011, một tháng trước khi Tổng thống Obama công du Châu Á, bà đã (cùng Phụ
tá Đặc trách Đông Á và Thái bình dương Kurt Campbell) có bài tiểu luận gần sáu
ngàn chữ trên tạp chí Foreign Policy trình bày khái niệm "chuyển trục".
Hoa Kỳ là một cường quốc Á Châu, có quyền lợi gắn bó với khu vực này....
Tuy
nhiên, trong toàn bộ chủ trương và chánh sách của Barack Obama, ưu tiên vẫn là đối
nội để cải tạo xã hội Hoa Kỳ, với nhiều công sức dành cho việc cải tổ chế độ bảo
dưỡng y tế.
Chuyện
bất ngờ của một chính quyền thiếu tiên liệu là những trục trặc liên miên sau
khi Đạo luật Y tế Obamacare được ban hành. Bất ngờ hơn nữa là Tổng thống Mỹ đã
hai lần hủy bỏ thượng đỉnh Á Châu và việc thăm viếng nhiều đồng minh trong khu
vực chỉ vì bận đối phó với trận đấu về ngân sách ở nhà.
Tuần
tới, Barack Obama lại có chuyến công du Châu Á - để chính thức thăm viếng Nhật
Bản, Nam Hàn, Mã Lai Á (Malaysia) và Phi Luật Tân (Philippines) - thì gặp chuyện
bất ngờ khác từ một người ông đặt nhiều kỳ vọng là Vladimir Putin: vụ khủng hoảng
Ukraine.
Vụ
Ukraine sẽ còn kéo dài nên ớm bóng lên chuyến Á du vào mùa Thu tới đây, khi Tổng
thống Mỹ qua thăm Trung Quốc, Miến Điện và Dúc Đại Lợi (Australia). Việc chuyển
trục về Đông Á của Barack Obama gặp sự bất ngờ - mà ai cũng có thể đoán trước –
là trở thành chuyện hão.
Ai cũng có thể đoán trước, trừ Chính quyền Obama. Vì
sao như vậy?
***
Câu
hỏi đầu tiên, rất Mỹ, vẫn là tiền đâu?
Tuần
qua, Thượng viện trong tay đảng Dân Chủ vừa công bố một phúc trình của Ủy ban Đối
ngoại do Nghị sĩ Robert Mendendez làm Chủ tịch, với một nhận định có màu sắc...
Cộng Hoà: "Những diễn văn hay tuyên bố chính trị không dựa trên khả năng
thực hiện chỉ gây ra khoảng cách lớn giữa kỳ vọng và thực tế". Khả năng thực
hiện – hard deliverables – dễ hiểu là ngân sách của bộ Ngoại giao.
Trong
dự chi ngân sách của tài khóa 2015, Hoa Kỳ dành 300 triệu (0,3 tỷ) Mỹ kim cho
khu vực Đông Á Thái bình dương, nơi sinh sống của hai tỷ 300 triệu dân và sản
xuất ra 31% sản lượng toàn cầu. So với một tỷ sáu dành cho khu vực Trung Đông,
nơi chỉ có 400 triệu dân và sản xuất ra 5% sản lượng, thì đòn bẩy của Mỹ tại Đông
Á có kích thước của một cái que.
Nói
về thực chất và ấn tượng thì đấy là que diêm.
Một
cách đếm khác là ngân sách ngoại viện: Hoa Kỳ dành 4% ngân sách viện trợ cho
khu vực chiến lược này!
Không có ngoại viện thì ta có thể dùng đòn bẩy ngoại thương. Nhưng Chính
quyền Obama lại bị nội thương khi đảng Dân Chủ bị áp lực của các nghiệp đoàn
trong một năm có bầu cử nên gây khó cho việc thương thuyết hiệp ước tự do mậu dịch
với 12 nước trong vùng Á châu Thái bình dương. Sáng kiến xây dựng Đối tác Chiến
lược Xuyên Thái bình dương TPP coi như bị đình đoạn, sau khi đã lỡ cuộc hẹn 2013,
tiêu chí của Obama.
Thế
rồi sau khi Hoa Kỳ tuyên bố từ nay đến năm 2020 sẽ đưa 60% chiến cụ của Hải quân
và Không quân về Châu Á Thái bình dương, Bộ Quốc phòng nói tới việc cắt giảm ngân
sách.
Hậu
quả nhãn tiền là năm qua, Trung Quốc mở rộng vùng kiểm soát phòng không ADIZ tại
Đông Á và quan hệ Hàn-Nhật, hai đồng minh chiến lược của Mỹ, trôi vào khoảng trũng
nhất kể từ sau Thế chiến II. Và tháng tới, Putin sẽ qua Bắc Kinh nói về hợp tác
năng lượng: Nga có thể bán khí đốt cho Trung Quốc để tìm lối thoát nếu bị mất
khách Âu Châu do vụ khủng hoảng Ukraine. Còn giải pháp xuất cảng năng lượng của
Mỹ để hóa giải áp lực của Putin với Âu Châu thì chưa đi tới đâu!
Rõ
ràng là Hoa Kỳ chuyển trục vào cõi vô định. Hình ảnh bắt mắt và dễ hiểu hơn, là
"quay như chong chóng"!
***
Nhiều
người lạc quan, hay nhân nhượng, thì nói đến sự khác biệt hay thoái bộ của Chính
quyền Obama trong nhiệm kỳ hai.
Khi
Hillary Clinton làm Ngoại trưởng thì ít ra Hoa Kỳ có bày tỏ ý chí chuyển trục,
mà rồi để lỡ vì chuyện bất ngờ. Khi John Kerry làm Ngoại trưởng thì chánh
sách đối ngoại của nước Mỹ tuột dốc. Lạc quan hay nhân nhượng, ta có thể quy ra
trách nhiệm của người thi hành chánh sách. Của John Kerry. Hoặc gián tiếp đề
cao nhân vật sau này sẽ ra tranh cử Tổng thống bên đảng Dân Chủ, là Hillary.
Nhưng
sự thật lại chẳng vuông tròn như vậy.
Quả
thật là trong nhiệm kỳ hai, Chính quyền Obama đã dám lấy nhiều rủi ro có tính
toán khi mở cuộc thương thuyết với Iran, hoặc bán cái cho Putin giải quyết chuyện
Syria, để nước Mỹ khỏi phải động binh như trong nhiệm kỳ một tại Libya (với hậu
quả là bốn cái tang tại Benghazi khiến hào quang của Hillary bị ố). John Kerry
cũng tích cực giải quyết hồ sơ Palestine với Chính quyền Israel.
Tuy
nhiên, kết quả vẫn là sự đáng buồn: dự án Palestine tan vỡ, chế độ độc tài đa sát
của Bashar al Assad vẫn tồn tại, Iran chưa hề nhượng bộ và Putin lại nhấn tới và
sau khi thôn tính bán đảo Crimea lại còn thọc sâu hơn nữa vào miền Đông xứ Ukraine.
Thật
ra, trong nhiệm kỳ hai, ngoài John Kerry, một người tự khoe là Tây nhất, ban
tham mưu đối ngoại của Obama cũng có các nhân vật Âu Tây nhất, như Cố vấn An
ninh Quốc gia Suzan Rice và Đại sứ tại Liên hiệp quốc là Samantha Power. Đây là
những người thấm nhuần lý tưởng Âu Châu là đề cao nhân quyền và bảo vệ giá trị
tinh thần của nền dân chủ - miễn là khỏi động binh.
Kết
cuộc thì nhân quyền bị đạn ở Syria và nền dân chủ non yếu của Ukraine đang nằm
trong tầm nhắm của Putin. Và chế độ chưa mấy dân chủ của các tướng lãnh tại Ai
Cập thì thất vọng với nước Mỹ trước sự o bế của Liên bang Nga. Trong khi Trung
Quốc vẫn lừng lững bước tới.
Ngần
ấy chuyện xảy ra không vì John Kerry bất tài. Sự bất tài của ông ta được minh
chứng từ lâu, chứ không đợi tới trận đối đầu với Ngoại trưởng Nga hay việc thuyết
phục Âu Châu về một đối sách chung tại Ukraine. Ngần ấy chuyện xảy ra là do nhận
thức của chính Barack Obama về thiên hạ sự.
Ông ta cứ tưởng thiên hạ cũng như cử tri Mỹ, rất dễ mềm lòng
vì thuật hùng biện của mình. Cho nên, chẳng ai nên ngạc nhiên về kết quả hội
nghị bốn phe về chuyện Ukraine vào Thứ Năm 17 vừa qua tại Geneva, giữa Hoa Kỳ,
Liên bang Nga, Ukraine và Liên hiệp Âu Châu.
Liên Âu không đầu thì có mấy mảnh chưa thống nhất về những biện
pháp ứng xử với Putin nên núp sau Hoa Kỳ. Nước Mỹ thì hùng dũng quân viện cho
Ukraine bằng cách đưa thêm khẩu phần cho lính cầm hơi. Chứ súng đạn là phạm vào
đức hiếu sinh của kẻ văn minh. Còn Liên bang Nga đòi Ukraine cải tổ hiến pháp để
công nhận dân quyền của người thiểu số, dĩ nhiên là Nga, rồi mới nói chuyện xuống
thang....
Và lãnh đạo Ukraine thì đứng giữa chợ đời để ca bài dở khóc dở cười. Họ nói chữ "buồn thiệt" mà người Mỹ tưởng như tiếng "bull shit" đầy thô tục.
Xin đợi 2017 thôi....
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét