Diễn đàn Kinh tế
Nhà nước kích cầu, nhà giàu rất sướng và nhà nghèo lại khổ
Nghe bài này
Kinh tế Việt Nam đang có một số dấu hiệu đình đọng có thể giảm đà
tăng trưởng và gây ra tình trạng suy trầm. Trước sự thể đó, một số kinh
tế gia trong nước nói đến việc Chính phủ nên có một gói hỗ trợ kinh tế
qua biện pháp kích cầu trong khi nhiều người lại nêu ra những yếu tố
khiến người ta nên thận trọng về kích cầu. Diễn đàn Kinh tế nêu câu hỏi
với chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về việc kích cầu này. Xin quý
thính giả theo dõi phần trao đổi do Vũ Hoàng thực hiện sau đây.
Vũ Hoàng: Xin kính chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa
ông, khi Ngân hàng Thế giới vừa đưa ra một báo cáo có nội dung lạc quan
về tình hình kinh tế Đông Á Thái Bình Dương trong năm nay và năm tới thì
tại Việt Nam, người ta lại thấy một vài chỉ dấu đình đọng, gọi là giảm
phát hay thiểu phát về kinh tế Việt Nam. Vì thế, có người đã nói đến
việc Chính phủ phải hỗ trợ kinh tế bằng một gói kích cầu, nhưng nhiều
nhà nghiên cứu kinh tế lại cho là nên cẩn trọng với việc kích cầu và
tránh chuyện lợi bất cập hại. Trên diễn đàn này, ông cũng thường nói tới
một hiện tượng là "liều thuốc đổ bệnh" khi nhà nước chẩn đoán sai và
tung ra biện pháp kinh tế với hậu quả bất lường và có hại. Vì vậy, xin
đề nghị ông nêu ý kiến về chuyện kích cầu này.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi rất thận trọng khi đề cập đến việc
này và sẽ đi từng bước để thính giả của chúng ta hiểu ra sự hợp lý trong
tiến trình quyết định về chính sách can thiệp kinh tế.
-
Tôi cho rằng ta nên ý thức được hoàn cảnh bất thường của việc quản
lý kinh tế ở cấp quốc gia khi kinh tế toàn cầu đang ở vào tình trạng
phục hồi vẫn còn bấp bênh trong nhiều năm biến động và trước những nguy
cơ khủng hoảng khác, về cả an ninh lẫn kinh tế. Chẳng hạn như từ chuyện
Ukraine đến việc Trung Quốc phải chuyển hướng và Hoa Kỳ điều chỉnh lại
chính sách kích thích kinh tế bằng biện pháp tiền tệ. Đó là về bối cảnh
cho Việt Nam.
Vũ Hoàng: Nói về bối cảnh cho Việt Nam, ông nghĩ là người ta nên thận trọng như thế nào?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trước hết là tình trạng "mơ hồ" hay ambiguity
của hệ thống thu thập thống kê thiếu rõ ràng. Một thí dụ ai cũng nói
tới là sự mơ hồ của khối nợ xấu, không sinh lời và sẽ mất của các ngân
hàng. Thí dụ khác là dấu hiệu đình trệ kinh tế của Quý một mà có người
gọi là "giảm phát" hay "thiểu phát". Người ta thật ra chưa thống nhất ý
kiến về các dấu hiệu này.
- Thứ hai là tình trạng bấp bênh hay bất định của môi trường kinh tế
khiến cho không ai biết chắc là việc gì sẽ xảy ra. Đây là sự thể khách
quan của lãnh đạo nhiều nước chứ không riêng gì của Việt Nam. Thứ ba là
hiện tượng tôi xin gọi là "trồi sụt bất ngờ" hay "volatile", là
khi mà kinh tế toàn cầu đang khúc quanh với giá nguyên nhiên vật liệu,
thương phẩm, nông sản và lương thực lẫn tỷ giá đồng bạc có thể thăng
giáng khá bất ngờ và gây hậu quả cho kinh doanh và kinh tế. Thứ tư và
sau cùng, khi tổng hợp lại thì ta phải thấy rằng sinh hoạt kinh tế có
yếu tố phức tạp từ bên trong ra lẫn từ bên ngoài tác động vào, chứ không
là một bài toán đơn giản.
- Trong cái khung bốn góc là mơ hồ, bất định, trồi sụt và phức tạp
của tình hình, người lãnh đạo kinh tế hoặc lãnh đạo bất cứ một lĩnh vực
nào cũng phải nhìn thấy trước những gì mà người khác chưa thấy ra. Rồi
từ đó xác định được thực tại và đề ra mục tiêu sẽ phải thi hành. Thông
thường thì ta dễ rơi vào hoàn cảnh bất động nên chẳng dám làm gì và càng
ở trên cùng thì càng dễ bị tê liệt. Trong khi ở dưới thì nhìn sự thể
một cách đơn giản hơn nên tưởng là cứ làm việc này việc kia là xong.
Lãnh đạo giỏi là người phải dám làm trên cơ sở của các dữ kiện thật ra
chưa hoàn hảo. Đó là về bối cảnh chung, sau đó là mới nói đến kích cầu
hay không.
Khi một nền kinh tế còn phương tiện sản xuất dư dôi mà chưa đạt hết công xuất hoặc chưa giải phóng hết tiềm lực và vì vậy bị đình trệ hay suy trầm thì nhà nước có thể can thiệp. Biện pháp can thiệp thông dụng cứ được nói tới là kích thích số cầu trên thị trường - Nguyễn-Xuân Nghĩa
Vũ Hoàng: Nhưng trước hết thưa ông, thính giả của chúng ta muốn biết "kích cầu" là gì?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Câu hỏi đơn giản này thật ra rất hay vì giúp mình hiểu được là đang nói về chuyện gì.
- Trong một giai đoạn khá lâu, người ta cứ cho là kinh tế vận hành
theo quy luật tự nhiên và tự động tìm ra một quân bình tối hảo nào đó.
Thật ra, kinh tế là kết quả tổng hợp của nhiều quyết định kinh doanh của
cả triệu cả tỷ tác nhân, là doanh nghiệp, nhà sản xuất hay giới tiêu
thụ và có những chu kỳ lên hay xuống, tăng hay giảm. Khi một nền kinh tế
còn phương tiện sản xuất dư dôi mà chưa đạt hết công xuất hoặc chưa
giải phóng hết tiềm lực và vì vậy bị đình trệ hay suy trầm thì nhà nước
có thể can thiệp. Biện pháp can thiệp thông dụng cứ được nói tới là kích
thích số cầu trên thị trường, hay nói cho dễ hiểu là tạo ra sức hút.
Nếu số cầu gia tăng thì doanh nghiệp hay con người sẽ tận dụng những
phương tiện có sẵn, mà dư dôi vì chưa dùng tới, để nâng cao sản lượng và
tạo thêm việc làm tức là gia tăng lợi tức cho người khác.
- Do đó, kích cầu chỉ là kích thích số cầu trên thị trường, để từ đó
nâng mức cung và đem lại điều kiện lý tưởng mà ta gọi là "toàn dụng"
hoặc tận dụng các phương tiện sản xuất có sẵn.
Vũ Hoàng: Thưa ông, thế tại sao nhiều người lại nói đến nguy cơ lạm phát của biện pháp kích cầu?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Vì người ta chưa hiểu hai chuyện quan
trọng. Thứ nhất là phương tiện sản xuất dư dôi chưa được tận dụng. Nhà
máy của tôi có thể sản xuất ra 1000 sản phẩm một ngày nhưng vì thị
trường chỉ mua có 800 thì tôi không tận dụng công xuất để làm thêm 200
món hàng sẽ nằm chất đống trong kho. Nếu nhà nước có biện pháp kích cầu
là nâng số cầu từ 800 lên 1000 thì nhà máy của tôi sẽ chạy hết công
xuất, nhân viên có thêm việc làm và lợi tức.
Khu vực kinh tế nhà nước thì có năng suất kém mà vẫn cứ được nhà nước nâng đỡ và kích thích vì thế lực của các nhóm lợi ích. Họ cần phương tiện của nhà nước qua ngân sách, công chi và các dự án của khu vực công, để đi làm những chuyện không có lợi cho kinh tế quốc dân mà có lời cho họ - Nguyễn-Xuân Nghĩa
- Thứ hai là chênh lệch cung cầu. Khi phương tiện sản xuất dư dôi ấy
không có, như đất đai, thiết bị hay nhân công mà chưa có sẵn hoặc chưa
sẵn sàng cho sản xuất mà người ta vẫn kích cầu, tức là vẫn bơm tiền vào
kinh tế thì lượng tiền đó không tạo ra sức hút mà người ta trông đợi.
Lượng tiền được bơm ra như vậy không khởi động cái nhà máy đã chạy hết
công xuất mà chỉ làm nóng máy và gây ra một thất quân bình khác là quá
nhiều tiền chạy theo những hàng hóa có giới hạn và đấy là nguyên do lạm
phát. Nói chung, biện pháp can thiệp theo lối kích cầu như vậy phải đáp
ứng tình hình thực tế để nhất thời khai thông một ách tắc giai đoạn.
Khốn nỗi, bơm tiền ra thì dễ, chứ hút vào mới khó và yêu cầu nhất thời
thường gây ra tai họa lâu dài.
Vũ Hoàng. Từ sự mô tả đó, ông có thể minh diễn vào hoàn cảnh của Việt Nam như thế nào?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta để ý thấy là đã có các chuyên
gia kinh tế trong nước nêu ra hai vấn đề về kích cầu. Thứ nhất kích thế
nào, vào đâu? Thứ hai là không nên kích dàn trải hoặc lại chạy theo nhu
cầu của một số nhóm lợi ích thì lợi bất cập hại.
- Trong nền kinh tế Việt Nam hiện nay, ta chứng kiến hai chuyện. Đầu
tiên là khu vực kinh tế nhà nước thì có năng suất kém mà vẫn cứ được nhà
nước nâng đỡ và kích thích vì thế lực của các nhóm lợi ích. Họ cần
phương tiện của nhà nước qua ngân sách, công chi và các dự án của khu
vực công, để đi làm những chuyện không có lợi cho kinh tế quốc dân mà có
lời cho họ. Tiêu biểu mà ai cũng thấy là chuyện Vinashin hay Vinalines.
Khi ấy, kích cầu chỉ là biện pháp nuôi béo thành phần này và phí tổn
của biện pháp đó thì người khác phải gánh qua nạn bội chi ngân sách
chẳng hạn. Vì vậy người ta mới hoài nghi chuyện kích cầu. Thật ra, nhà
nước càng kích cầu thì dân càng khổ, chỉ có tay chân của nhà nước là
sướng.
- Chuyện thứ hai là bên dưới hệ thống kinh tế nhà nước, cả triệu xí
nghiệp tư nhân thì khốn đốn vì thiếu phương tiện cho sản xuất, thí dụ
như vay tiền không được, hoặc phải vay với cái giá rất đắt từ tay chân
của nhà nước. Ai cũng biết và nói rằng tư doanh mới tạo ra nhiều việc
làm hơn và có hiệu năng đầu tư cao hơn là quốc doanh, tức là tốn ít mà
lời nhiều về kinh tế. Nhưng tư doanh lại chết lâm sàng vì bị quốc doanh
ớm bóng. Tôi nghĩ rằng vấn đề không phải là "kích cầu" mà "kích cung".
Để tư doanh góp phần nâng cao khả năng cung ứng, tức là làm ăn được dễ dàng và có lời. Muốn như vậy thì không chỉ có biện pháp nhất thời và vô dụng là giảm thuế theo một kỳ hạn nhất định mà phải giản lược hoá thủ tục hành chính và gia tăng mức độ minh bạch trong sáng của luật lệ kinh doanh để giải trừ được nạn tham nhũng Nguyễn-Xuân Nghĩa
Vũ Hoàng: Chúng tôi hiểu rằng ông bắt đầu đi vào giải pháp. Thưa ông, thế nào là kích cung?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta biết rằng nhà nước cần và nên
can thiệp vào kinh tế để tạo điều kiện phát triển hài hòa qua tăng
trưởng có phẩm chất - chứ không nên chú mục vào mức tăng trưởng và sùng
bái tốc độ tăng trưởng.
- Khi can thiệp thì nhà nước có thể nhắm vào về cầu để nhất thời tạo
sức hút cho doanh nghiệp có sẵn phương tiện sản xuất dư dôi mà chưa dùng
hết. Nhưng nhìn trong trường kỳ thì nhà nước còn phải nhắm vào vế cung,
là khai thông những ách tắc để đẩy mạnh khả năng cung ứng. Tại Việt
Nam, người ta cứ máy móc nói đến chữ "kích cầu" thay cho chữ "kích thích
kinh tế" ở cả hai vế cung cầu. Ách tắc của Việt Nam là ở số cung khiến
tiềm lực kinh tế mới bị nghẽn.
Vũ Hoàng: Phải chăng ông muốn nhắc tới lý luận hay
học thuyết kinh tế gọi là "trọng cung" với biện pháp cắt thuế khá nổi
tiếng tại Hoa Kỳ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ hoàn cảnh kinh tế, xã hội, văn
hóa và chính trị của mỗi nước lại mỗi khác nên mình không thể máy móc áp
dụng một cách đồng dạng hay đồng hạng được.
- Thông thường, khi kinh tế bị đình trệ hay suy trầm, hoặc tệ hơn vậy
là bị suy thoái nghĩa là có mức tăng trưởng thuộc số âm, thì ai cũng có
thể nghĩ đến các biện pháp tín dụng là hạ lãi suất và bơm tiền cho vay,
hoặc ngân sách là tăng chi hay giảm thuế. Những biện pháp ấy đều có thể
công hiệu nhưng luôn luôn di hại với hậu quả bất lường nếu kéo dài quá
lâu hoặc bơm không đúng chỗ và thổi lên bong bóng, lại còn tạo ra thói
quen vay mượn mà khỏi nghĩ đến lúc trả nợ. Trường hợp của Việt Nam cũng
có nhiều lúc như vậy khi ta nhớ đến lượng tín dụng ào ạt bơm ra và gây
thất quân bình trong mấy năm trước.
- Tuy nhiên, vẫn nằm trong tinh thần phải nhắm vào vế cung hơn vế
cầu, Việt Nam cần khai thông nhiều ách tắc để tư doanh góp phần nâng cao
khả năng cung ứng, tức là làm ăn được dễ dàng và có lời. Muốn như vậy
thì không chỉ có biện pháp nhất thời và vô dụng là giảm thuế theo một kỳ
hạn nhất định mà phải giản lược hoá thủ tục hành chính và gia tăng mức
độ minh bạch trong sáng của luật lệ kinh doanh để giải trừ được nạn tham
nhũng và bắt bí tư nhân.
- Song song, Việt Nam cần cải cách để giảm thiểu vai trò và sức tác
hại của khu vực kinh tế nhà nước và chấn chỉnh lại hệ thống ngân hàng
lẫn thủ tục ngân sách để dẹp bớt các dự án được nhà nước tài trợ với lý
cớ là kích cầu. Tôi cho rằng lãnh đạo kinh tế xứ này đều biết là cần làm
như vậy và từ nhiều năm nay có nói tới cải tổ cơ chế mà chẳng đi tới
đâu vì không vượt khỏi rào cản của các trung tâm quyền lợi nằm ngay
trong hệ thống kinh tế chính trị của xứ này. Cách hay nhất để kích thích
kinh tế là nhà nước nên thu bàn tay của mình về và đừng nói chuyện kích
cầu nữa!
Vũ Hoàng: Xin cảm tạ ông Nghĩa về cuộc trao đổi này.
Có luật lệ thì còn gì cái gọi là "kinh tế thị trường định hướng XHCN" nữa.
Trả lờiXóaQuá chí lý. Than ôi! NXN
Trả lờiXóaThưa chú Nghĩa! Chú cho cháu hỏi một câu. Trong điều hành kinh tế vĩ mô thì, khi nào áp dụng trường phái trọng cầu, trọng cung và khi nào thì kết hợp cả hai?
XóaCảm ơn chú nhiều!
Thông thường, kích cầu là có ích để giải quyết bài toán giai đoạn, thuộc loại chu kỳ, còn khai thông khả năng cung ứng là điều cần thiết cho trường kỳ, thuộc về cơ cấu và chậm có tác dụng.
XóaNhưng các chính quyền vẫn thiên về kích cầu - và gây ra vấn đề lâu dài, lạm phát hay bội chi ngân sách triền miên là những thí dụ - vì biện pháp trọng cầu ấy gia tăng ảnh hưởng của tay chân nhà nước, cho phép họ ban phát quyền lợi bằng công quỹ. Họ nhân danh Keynes mà làm những điều chính Keynes đã cảnh báo là không nên.
Những chuyện này thì cần vài cuốn sách chứ không thể đi tắt được!
NXN
Cháu rất muốn tìm hiểu về kinh tế vi mô, vĩ mô và đầu tư tài chính. Đặc biệt là chuyên môn về ngoại hối, vàng, chứng khoán và các sản phẩm tài chính phái sinh. Chú có thể giới thiệu sách giúp cháu được không?
XóaCháu cảm ơn chú!
Chúc chú nhiều sức khỏe!