Từ “Grexit” Đến “aGreekment”

Nguyên Lam & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA Ngày 150715

 

* Một thỏa thuận lịch sử, vì gây thất vọng và không kéo dài *    

 

* Màn ảnh truyền hình cho thấy Thủ tướng Hy Lạp Alexis Tsipras tại thị trường chứng khoán Amsterdam vào ngày 13 tháng 7, năm 2015. Hy Lạp đạt một thỏa thuận cứu trợ tài chính một cách tuyệt vọng với Khối Euro sau một cuộc chạy băng đồng qua đêm, dẫn đến một thỏa thuận lịch sử cứu nguy kinh tế Hy Lạp để xứ này khỏi vỡ nợ - AFP *

 

 

 

Sau một thượng đỉnh kéo dài đến 17 tiếng – một cuộc chạy băng đồng – sáng Thứ Hai 13, lãnh đạo của 19 nước trong khối Euro cùng các định chế chủ nợ đã đạt một thỏa thuận lịch sử cho số phận của Hy Lạp. Với chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa thì đây là một thỏa thuận lịch sử vì ngắn ngủi mà lại chẳng thỏa mãn được các nước trong cuộc. Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu vì sao trong phần trao đổi với ông Nguyễn Xuân Nghĩa và Nguyên Lam.

Nguyên Lam: Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, sau những diễn biến hàng ngày rồi gần như hàng giờ tại Âu Châu khiến các thị trường tài chính trên thế giới đều quan tâm, các nước trong khối Euro đã đạt được một thỏa thuận về kế hoạch cứu nguy kinh tế Hy Lạp để xứ này khỏi vỡ nợ,  và vẫn ở trong khối tiền tệ thống nhất của 19 quốc gia tức là tránh được kịch bản gọi là “Grexit”. Theo dõi rất sát hồ sơ này, ông đánh giá thế nào về thỏa thuận đó?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Bản hiệp ước dài hơn 1.800 chữ được Chủ tịch Hội đồng Âu châu gọi đùa là “aGreekment” thay vì “Grexit” bao gồm những điều kiện rất khó nuốt. Cho nên tôi thiển nghĩ rằng có thể là một thỏa thuận lịch sử vì chẳng thỏa mãn được ai nên sẽ không kéo dài. Sau đó vài ba năm là rất nhiều sóng gió cho các nước Âu Châu, chưa kể tới Hy Lạp.

Nguyên Lam: Ông Nghĩa quen mở đầu bằng kết luận rồi mới trình bày bối cảnh và các yếu tố đáng cân nhắc để dẫn tới kết luận đó. Trước hết thưa ông, bối cảnh của hồ sơ Hy Lạp này là gì?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Về bối cảnh xa, thì trong sự hồ hởi của Âu Châu sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, các nước Âu Châu bèn thống nhất chế độ trao đổi thương mại với nhau qua Hiệp ước Maastrict vào năm 1992. Hiệp ước này lập ra Liên hiệp Âu châu, gọi tắt là EU, một định chế siêu quốc gia mà không có thẩm quyền chính trị trên các thành viên vì từng nước vẫn giữ chủ quyền riêng về chính sách kinh tế tài chính ở bên trong. Chủ quyền đó được thể hiện ở quan điểm của Quốc hội từng nước căn cứ trên đề nghị của các chính quyền do dân bầu lên.

Bản hiệp ước dài hơn 1.800 chữ được Chủ tịch Hội đồng Âu châu gọi đùa là “aGreekment” thay vì “Grexit” bao gồm những điều kiện rất khó nuốt. Cho nên tôi thiển nghĩ rằng có thể là một thỏa thuận lịch sử vì chẳng thỏa mãn được ai nên sẽ không kéo dài.  Nguyễn-Xuân Nghĩa

- Kế tiếp thì các nước lại có sự lạc quan thứ nhì là một số thành viên của Liên Âu tiến tới chế độ thống nhất tiền tệ vào năm 1999 để dùng chung một đồng bạc là đồng Euro kể từ đầu năm 2001. Ngày nay, Khối Liên Âu có 28 thành viên, trong đó có 19 quốc gia dùng đồng Euro và được gọi là  Nhóm Euro. Hai cơ chế Liên Âu và Euro có một mâu thuẫn căn bản và nội tại là Khối Liên Âu không có thực quyền đối với chính sách kinh tế của từng thành viên và Nhóm Euro lại bao gồm nhiều nền kinh tế mạnh yếu khác nhau và có sức cạnh tranh khác biệt nên hưởng lợi cũng khác nhau. Sau chín năm thì mâu thuẫn đó dẫn tới cuộc khủng hoảng, vào năm 2009.

Nguyên Lam: Kinh thưa quý khán thính giả, chúng ta đi tới bước thứ hai về bối cảnh và tìm hiểu vì sao mâu thuẫn đó phát tác thành khủng hoảng. Xin mời ông Nghĩa giải thích.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Nhóm Euro có các nước giàu mạnh làm lực đẩy cho các nước nghèo được dùng chung một đồng bạc có giá trị cao hơn thực lực của các nước nghèo. Vì vậy, các nước nghèo có thể tiêu xài quá sức trả và mắc nợ mà Liên Âu chẳng có thẩm quyền chính trị để can thiệp và kịp thời sửa sai. Giàu mạnh thì có nước Đức và tôn trọng kỷ cương ngân sách thì có nhiều quốc gia ở miền Bắc. Nghèo hơn mà tiêu xài bừa phứa vì theo chế độ bao cấp là các nước ở quanh biển Địa Trung Hải tại miền Nam, trong đó mắc nợ nhiều nhất là Hy Lạp. Các nước chưa thấy ra những mâu thuẫn ấy cho tới khi kinh tế toàn cầu bị Tổng suy trầm vào các năm 2008-2009.

- Khủng hoảng bùng nổ từ năm 2009 và lan rộng từ năm 2010 mà các nước chỉ tìm ra giải pháp chống đỡ tạm là chuộc nợ và xóa nợ cho một số quốc gia khách nợ, như Ireland ở phương Bắc và các nước lâm nạn ở miền Nam là Hy Lạp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và cả Ý Đại Lợi. Một quốc gia nằm trong vùng bản lề là Pháp vì vừa là nửa Nam nửa Bắc bên cạnh nước Đức cũng bị nạn suy trầm kinh tế với thất nghiệp cao.

Nguyên Lam: Nguyên Lam xin đề nghị ông giải thích thêm là khủng hoảng bùng nổ như thế nào.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thưa rằng trong Nhóm Euro, nước Đức giàu mạnh nhất và có khả năng cạnh tranh cao nhất với kỷ luật chi thu chặt chẽ nhất thì cần hệ thống tiền tệ thống nhất vì điều ấy có lợi cho một nền kinh tế cần xuất khẩu đến 50%. Đức bán hàng cho bên ngoài và cho các nước Euro, thu tiền về Đức có thể cho các nước này vay lại để tiếp tục mua hàng. Các nước nghèo yếu hơn tại miền Nam và có sức cạnh tranh kém hơn thì thấy cách dàn xếp này có lợi vì dùng một đồng tiền có giá trị cao hơn khả năng cạnh tranh của họ và sẵn tiền thì cứ xài – bị bội chi ngân sách và bị nhập siêu về thương mại – mà vẫn được các nước giàu mạnh kia giúp đỡ. Vì chẳng có thẩm quyền chính trị từ Hiệp ước Maastrict, Đức chỉ có thể khuyến cáo và kín đáo gây sức ép chứ không làm được gì hơn. Vì vậy, khủng hoảng mới kéo dài và các nền kinh tế lâm nạn bị suy trầm và thậm chí suy thoái kinh tế. Trong số này, Hy Lạp bị nặng nhất, sản lượng kinh tế sút giảm đến gần một phần ba sau sáu năm lụn bại, thất nghiệp lên tới 25% và còn cao gấp đôi trong thành phần trẻ.

Nhóm Euro có các nước giàu mạnh làm lực đẩy cho các nước nghèo được dùng chung một đồng bạc có giá trị cao hơn thực lực của các nước nghèo. Vì vậy, các nước nghèo có thể tiêu xài quá sức trả và mắc nợ mà Liên Âu chẳng có thẩm quyền chính trị để can thiệp và kịp thời sửa sai -  Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyên Lam: Vừa rồi chúng ta mới tập trung vào hồ sơ Hy Lạp là một nước trong vùng Địa Trung Hải tiêu biểu cho các nước lâm nạn ở miền Nam. Thưa ông, xứ Hy Lạp đã xoay trở thế nào trong cơn sóng gió kéo dài đến gần sáu năm?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Sau năm năm khủng hoảng, Hy Lạp được cứu trợ và giảm nợ hai lần mà không cải tổ được cơ chế kinh tế và chấn chỉnh được chi thu để tìm lại sức tăng trưởng khác. Trong khi đó, các ngân hàng lỡ cho Hy Lạp vay thì bán lại các khoản nợ bị lỗ cho các định chế Liên Âu, các thành viên của Nhóm Euro, Ngân hàng Trung ương Âu châu ECB và Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF. Liên Âu, Ngân hàng ECB và Quỹ IMF trở thành ba định chế đại diện cho chủ nợ. Rốt cuộc thì Hy Lạp mắc nợ đến hơn 300 tỷ Euro, tương đương với 350 tỷ Mỹ kim và hàng tuần thì phải có tiền trả nợ mà tìm không ra.

- Sự bất lực của các chính đảng truyền thống trong năm năm lầm than khiến dân Hy Lạp bầu lên tập hợp SYRIZA gồm có 22 nhóm thiên tả, từ cộng sản đệ tam đệ tứ đến các đảng “Mao-ít” vì họ hứa hẹn giải quyết bốn điều bất khả. Là khỏi trả nợ, được cứu trợ thêm, được tăng chi cho hưu bổng mà vẫn ở trong khối Euro. Đây là một hiểu lầm lớn vì làm sao cứ được các nước cứu trợ mà không chịu uống liều thuốc đắng của cải cách và lại còn đòi tăng chi?

- Vì vậy, từ đầu năm cho đến cuối Tháng Sáu, chính quyền Syriza nhiều lần thương thuyết với các chủ nợ mà không thành và bỏ cuộc họp trở về tổ chức trưng cầu dân ý với lời yêu cầu là nên chống các đề nghị cứu trợ có điều kiện của Âu Châu. Hôm mùng năm vừa qua, đa số tới hơn 61% của dân Hy Lạp bỏ phiếu chống lại đề nghị mà các nước Âu Châu đã thu hồi, coi như vô giá trị. Kết quả thì vì Hy Lạp phản đối đề nghị cứu trợ của Âu Châu nên hết tiền sinh hoạt, các ngân hàng đóng cửa và xứ này mất khả năng thanh toán các khoản nợ đáo hạn dồn dập nên sẽ vỡ nợ và tự ra hoặc bị đẩy ra khỏi Nhóm Euro. Đấy là cực điểm của vụ khủng hoảng tuần qua.

Kết quả thì vì Hy Lạp phản đối đề nghị cứu trợ của Âu Châu nên hết tiền sinh hoạt, các ngân hàng đóng cửa và xứ này mất khả năng thanh toán các khoản nợ đáo hạn dồn dập nên sẽ vỡ nợ và tự ra hoặc bị đẩy ra khỏi Nhóm Euro. Đấy là cực điểm của vụ khủng hoảng tuần qua - Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyên Lam: Thưa quý thính giả, khi bị đẩy tới bước đường cùng, Chính quyền Syriza liền đề nghị Quốc hội Hy Lạp biểu quyết một chương trình cải cách còn khắc khổ và khó thực hiện hơn những yêu cầu trước đó của Âu Châu. Hôm Thứ Sáu tuần trước, đến 80% dân biểu Quốc hội Hy Lạp đồng ý với đề nghị này để Thủ tướng Alexis Tsipras gặp lại các chủ nợ, hứa cải cách và được vay thêm 59 tỷ Euro trong hai ba năm tới. Thưa ông Nghĩa, phản ứng của các nước Euro là gì? 

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Người ta thấy ra hai loại phản ứng tâm lý và chính trị. Các quốc gia tôn trọng kỷ luật ngân sách và những cam kết thì coi là Hy Lạp không đáng tin và nhất là có thái độ khiếm nhã là mạt sát các chủ nợ khi đàm phán. Một số quốc gia mắc nợ vì theo chế độ bao cấp thì thông cảm với Hy Lạp mà cũng sợ Hy Lạp mà ra khỏi Nhóm Euro thì toàn bộ hệ thống tiền tệ sẽ bị thiệt hại. Hoài nghi Hy Lạp thì có nước Đức, Phần Lan, Hà Lan, Slovakia, ba nước Cộng hòa Baltic. Kín đáo bênh vực Hy Lạp thì có nước Pháp, Ý, và Bỉ.

- Nhưng vì tính chất ngụy tín của Syriza, nay nói này mai nói khác bất kể tới thực tế kinh tế còn bi đát hơn nhận thức của họ, sau hai ngày đàm phán các nước Âu Châu đều vượt qua những dị biệt mà thống nhất quan điểm về một giải pháp cấp cứu Hy Lạp. Vì giải pháp này là một hiệp ước nên phải được Quốc hội của 19 thành viên Nhóm Euro phê chuẩn, trước tiên là Quốc hội Hy Lạp vào ngày Thứ Tư này.

Nguyên Lam: Thưa ông, nội dung của thỏa thuận này là gì mà ông cho rằng sẽ khó thành hình?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thứ nhất, Hy Lạp xin vay 59 tỷ Euro để thoát hiểm thì Âu Châu đề nghị cho vay 86 tỷ vì thực tế là 10 ngày khủng hoảng vừa qua khiến xứ này mất thêm 25 tỷ Euro mà không biết. Thứ hai, Hy Lạp phải thật sự chấn chỉnh lại chi thu, ra khỏi chế độ bao cấp và tiến hành cải cách theo tinh thần tự do và tư nhân hóa để nâng cao khả năng cạnh tranh. Thứ ba từng bước chấn chỉnh và cải cách ấy phải được các chủ nợ giám sát rồi mới quyết định giải ngân từ một quỹ yểm trợ tài chính trị giá khoảng 50 tỷ Euro.

- Nói vắn tắt thì Hy Lạp được coi là một học trò hư - đáng lẽ bị úp mặt vào tường trong năm năm, là bị trục xuất ra khỏi Nhóm Euro cho tới ngày cải sửa lành mạnh hơn – lại được Âu Châu giúp đỡ dưới sự răn đe. Riêng về Hy Lạp thì Syriza sẽ bị phản ứng mạnh từ cánh cực tả và chống Euro trong tập thể ô hợp này. Họ sẽ phải liên kết với nhiều thành phần khác để đủ đa số cầm quyền và khủng hoảng kinh tế tài chính có thể là khủng hoảng chính trị kéo dài cho Hy Lạp.

Nguyên Lam: Thưa ông, trong vụ này người ta thấy có nhiều lập luận cho là nền dân chủ hay chủ quyền hoặc danh dự của Hy Lạp đã bị xúc phạm khi Âu Châu gây áp lực như vậy. Ông nghĩ sao?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi rất hiểu lý luận ấy nhưng thiển nghĩ rằng nền dân chủ phải khởi đầu bằng sự tự trọng và tinh thần trách nhiệm. Không kiểm soát được việc chi thu, tiêu xài mà khỏi đếm và khi bị đòi nợ thì núp sau hai chữ chủ quyền và dân chủ thì đây chỉ là hài kịch chính trị của một xứ nhược tiểu. Nhưng sự việc đó cũng cho thấy mầm mống rạn nứt trong Nhóm Euro và Khối Liên Âu.

- Nhiều quốc gia cứ muốn góp gạo thổi cơm chung và tìm phần hơn trong trò chơi hợp tác ấy, khi hữu sự thì lại hăm dọa xé chiếu ngồi riêng để cả tập thể phải nhượng bộ. Vì vậy, về dài thì Liên Âu phải cải sửa lại cơ chế để có thực quyền chính trị, là điều cực khó. Cho nên nhiều phần thì Âu Châu sẽ tan thành bốn mảnh với bốn nhóm quốc gia có những đặc tính kinh tế và yêu cầu an ninh khác biệt ở bốn góc. Hy Lạp mới chỉ là màn đầu của một bi kịch lớn, sẽ kéo dài trong nhiều năm.

Nguyên Lam: Xin cảm tạ ông Nghĩa về phần phân tích này.