Lãi Suất Âm

Thanh Hà & Nguyễn-Xuân Nghĩa - Ngày 160329

Tạp Chí Kinh Tế RFI 

Lãi suất ngân hàng số âm, con dao hai lưỡi  

* Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) tại Frankfurt, Đức. Ảnh 12/03/ 2016.REUTERS/Kai Pfaffenbach *

Các ngân hàng trung ương trên thế giới đang bất lực trước mục tiêu vực dậy kinh tế. Dù đã hạ lãi suất xuống «số âm», tiêu thụ và đầu tư tại Châu Âu, Nhật Bản vẫn không khởi sắc trở lại. Lãi suất «số âm» là gì? Kéo dài biện pháp bất thường này mở ra viễn cảnh chiến tranh tiền tệ, đảo lộn cả thị trường tài chính và thương mại của thế giới. Phân tích của chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa từ Hoa Kỳ.

Trong bối cảnh khu vực đồng Euro bị đe dọa giảm phát, từ năm 2014 Ngân hàng Trung ương Châu Âu BCE giảm lãi suất xuống số âm, tăng mức lưu hoạt có định lượng «quantitative easing» để kích thích tiêu thụ và đầu tư. Trên thực tế, từ hơn hai năm nay, các ngân hàng thương mại eurozone khi gửi tiền vào BCE chẳng những không được tiền lời mà còn phải «nộp phạt» cho định chế ngân hàng này 0,20 %. Nhiều thành viên trong khối euro, như Pháp, Đức, được giới đầu tư tín nhiệm thì đã dễ dàng phát hành công trái phiếu với lãi suất âm.

Không chỉ eurozone mà cả các ngân hàng trung ương của Thụy Sĩ, nhiều nước bắc Âu và gần đây nhất là Nhật Bản cùng áp dụng chính sách «tiền rẻ», mà tăng trưởng vẫn chưa hồi sức. Hiện tượng bất thường này đang làm đảo lộn trật tự và thể thức vận hành trên các thị trường tài chính, làm nản lòng những người có khả năng tiết kiệm và nhất là đang tạo nên một quả bóng tài chính mới.

Phải chăng đã đến lúc thế giới cần tìm ra một chính sách tiền tệ mới để tạo đà cho tăng trưởng? Trả lời ban Việt ngữ đài RFI chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa trước hết giải thích cặn kẽ thế nào là lãi suất ở số âm, vì sao các ngân hàng trung ương trên thế giới đua nhau lao vào một cuộc chiến tiền rẻ mà vẫn không đạt được mục tiêu chính là tiếp sức cho tăng trưởng?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Lãi suất âm là biện pháp tiền tệ cực bất thường, lần đầu tiên được Ngân hàng Trung ương Đan Mạch áp dụng vào tháng 7/2012, sau đó được các Ngân hàng Trung ương Âu Châu, rồi Thụy Điển, Thụy Sĩ áp dụng từ năm 2014 và mới đây nhất, từ tháng 1/2016, là Nhật Bản cũng áp dụng. Cụ thể thì thông thường khi các ngân hàng thương mại được hưởng tiền lời khi ký thác dự trữ vào trương mục của Ngân hàng Trung ương. Với biện pháp lãi suất âm, Ngân hàng Trung ương chẳng những không trả tiền lời mà còn đòi các ngân hàng thương mại nộp tiền như nộp phạt trên khoản ký thác cao hơn mức dự trữ pháp định.

- Mỗi Ngân hàng Trung ương lại có một lý do áp dụng biện pháp này, nhưng chủ yếu vẫn là nhằm khuyến khích các ngân hàng thương mại không lưu giữ ký thác mà cho vay ra để kích thích sinh hoạt kinh tế, như tiêu thụ hay đầu tư. Hậu quả là khoản lời của các ngân hàng thương mại bị thu hẹp nên họ dùng thanh khoản ấy vào mục tiêu khác để khỏi lỗ. Những mục tiêu ấy là gì ? Có thể là chuyển tiền mua trái phiếu là giấy nợ, có phân lời cố định dù rất bèo thì cũng còn hơn không, hay đầu tư vào thị trường cổ phiếu. Kết quả là phân lời trái phiếu giảm và đã có nơi giảm tới số không, thậm chí số âm như đã thấy tại Nhật Bản trong tháng qua khi phát hành trái phiếu có kỳ hạn 10 năm với phân lời dưới số không, còn thị trường cổ phiếu thì lên giá làm giới đầu tư cổ phiếu giàu to. Nhưng quan trọng nhất là biện pháp lãi suất âm gây nhiều biến động rất khó đoán trên các thị trường tài chính.

Mối nguy hiểm khi biện pháp này kéo dài?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trên nguyên tắc, người ta chỉ áp dụng biện pháp bất thường ấy trong ngắn hạn để kích thích tiền tệ nhưng vì không thấy công hiệu, biện pháp ngắn hạn lại kéo dài qua nhiều năm. Mối nguy hiểm là thị trường bị xáo trộn, những tính toán lời lãi bị đảo lộn, tiết kiệm bị trừng phạt và các quỹ đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm hay qũy tín thác cho hưu bổng bị lỗ. Những người sống nhờ tiền lời hưu bổng khi về già bị thiệt nặng mà có khi chưa biết! Trong trước mắt thì ai cũng muốn lưu giữ tiết kiệm bằng tiền mặt hay hiện kim chứ chẳng muốn ký thác vào trương mục tiết kiệm hay thị trường trái phiếu.

- Mối nguy trường kỳ là khi hạ lãi suất thì người ta cũng làm giảm hối suất hay trị giá đồng bạc so với các ngoại tệ khác. Việc giảm hối suất có thể kích thích xuất cảng nhờ hàng hóa của mình bán rẻ hơn, nhưng vì các nước đều bị suy trầm và chẳng thể xuất cảng lên cung trăng mà xuất cảng cho nhau, biện pháp hạ lãi suất như vậy lại dẫn tới trận chiến ngoại tệ, là xứ nào cũng tìm cách hạ tỷ giá đồng bạc của mình để tìm lợi thế xuất cảng và càng làm ngoại thương suy sụp.

Tại sao các hạ lãi suất thấp đến hết cỡ mà vẫn không đạt hiệu quả tiếp sức cho tăng trưởng?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thông thường, khi kinh tế suy trầm, các nước có thể áp dụng biện pháp ngân sách là tăng chi hoặc giảm thuế để kích thích sản xuất. Nhưng tại nhiều quốc gia, trước hết là Nhật Bản rồi khối Euro, và sau cùng là Hoa Kỳ, nạn ách tắc chính trị giữa nhiều khuynh hướng và trường phái kinh tế, dẫn tới sự tê liệt của biện pháp ngân sách – nhà nước không thể tăng chi và đi vay mãi - nên sau cùng, chỉ còn một định chế là các ngân hàng trung ương phải giải quyết. Họ áp dụng biện pháp tiền tệ là hạ lãi suất tới sàn, mấp mé số không, rồi bơm thêm tiền vào kinh tế, thí dụ như những đợt “quantitative easing” gọi là tăng mức lưu hoạt có định lượng, mà cũng chẳng công hiệu. Vì vậy mới có biện pháp hạ lại suất dưới số không.

- Về lý do tại sao thì người ta có thể kể ra rất nhiều. Thứ nhất, các nền kinh tế hậu công nghiệp đang bước qua một hình thái khác, với dân số bị lão hóa, nên đã và sẽ có đà tăng trưởng thấp hơn trước trong nhiều năm liền. Thứ hai, sau vụ khủng hoảng tài chánh năm 2008, người ta thấy tình trạng tập trung tư bản vào các doanh nghiệp lớn, với lợi nhuận rất cao mà xí nghiệp loại nhỏ và vừa lại khó thành hình để gia tăng sản xuất. Thứ ba, người ta quá chú ý đến phần kích thích số cầu mà quên phần cung là giải tỏa luật lệ và kiểm soát cho việc đầu tư được thông thoáng để loại doanh nghiệp trẻ và mới có thể ra đời thì họ sẽ nâng sản lượng và tuyển dụng thêm nhân công.

- Sau cùng, trường phái trọng cầu theo kiểu John Maynard Keynes đang phá sản vì chẳng kích thích được tăng trưởng và sự phá sản ấy thể hiện ở biện pháp hạ lãi suất xuống cõi âm. Kinh tế toàn cầu không bị đe dọa bởi nguy cơ lạm phát như trước đây mà gặp rủi ro giảm phát tương tự như sau vụ Tổng khủng hoảng 1929-1933. Ở cuối đường là những bất trắc lớn.