Nguyên Lam & Nguyễn-Xuân Nghĩa, RFA Ngày 160302
"Diễn đàn Kinh tế"
Việt Nam nhập cuộc khi cuộc chơi bị phản đối
Việt Nam đang chính thức bước vào sân chơi toàn cầu hoá khi thành
hội viên của Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP, của Thị trường
chung ASEAN và đối tác thương mại của Liên hiệp Âu châu. Mở đầu một
thời kỳ mới với nhiều triển vọng vào năm tới, Việt Nam nên quan tâm đến
loại vấn đề gì thuộc mặt trái của hiện tượng toàn cầu hoá nói trên?
Việt Nam vẫn chưa bị ảnh hưởng nặng
Nguyên Lam: Xin kính chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, sau các hiệp ước tự do thương mại được ký kết năm ngoái, Việt Nam sẽ hội nhập sâu rộng hơn vào kinh tế toàn cầu. Nhưng, triển vọng rộng mở vẫn còn nhiều mặt tiêu cực vì Việt Nam có thể chậm cải cách để gia nhập sân chơi của quốc tế, là điều chúng ta đã nhiều lần tìm hiểu. Lần này, chúng tôi xin đề nghị là ta sẽ trao đổi về mặt trái hay rủi ro của việc toàn cầu hoá đó.
Lý do là môi trường quốc tế đang có biến động lớn mà nổi bật nhất là
phản ứng chống tự do mậu dịch tại Hoa Kỳ trong cuộc tranh cử sôi nổi năm nay. Câu hỏi của chúng tôi là Việt Nam nên tự chuẩn bị cho những gì sẽ xảy ra ở bên ngoài?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Theo tập quán của diễn đàn là trình bày nghịch lý, tôi xin được nói là Việt Nam chưa gặp hoặc thấy ra những rủi ro hay vấn đề trong năm tới sau khi các hiệp ước đó được ngần ấy quốc gia thông qua. Ngay trước mắt, tình hình chỉ là sự đình trệ và nghe ngóng cho tới khi Quốc hội khóa mới hoàn tất việc chỉ định nhân sự cầm đầu các cơ chế Nhà nước.
Việt Nam sẽ còn lạc quan và chỉ thấy thành quả của thiểu số sôi nổi ở mặt ngoài mà chưa nhìn ra một làn sóng đáy đang thách đố chính phạm trù toàn cầu hóa. Nguyễn-Xuân Nghĩa
- Trong khi ấy, tốc độ tăng trưởng tại Đông Á có thể giảm sút vì thị
trường xuất khẩu thu hẹp, chủ yếu do chu kỳ sa sút tại Trung Quốc và
chưa phục hồi tại Nhật Bản. Đó là bức tranh toàn cảnh. Song song, các
chấn động kinh tế từ năm 2008 cũng dội ngược vào Hoa Kỳ và gây bất mãn
trong quần chúng vào một năm có tổng tuyển cử khiến tinh thần tự do mậu
dịch truyền thống của nước Mỹ đang bị đẩy lui. Điển hình là phản ứng
chống đối hay nghi ngờ Hiệp ước TPP và cả trào lưu toàn cầu hóa trong số
ứng cử viên ra tranh cử Tổng thống tại Hoa Kỳ.
- Trong khung cảnh đó, tốc độ tăng trưởng của Việt Nam vẫn được duy trì
ở mức 6% và chưa giảm sút mạnh. Khi hy vọng cùng bơi trên một dòng
nước, dù kinh tế Mỹ có thể bị suy trầm nhẹ và nhập khẩu ít hơn, Việt Nam
vẫn chưa bị ảnh hưởng nặng như các xứ Đông Á khác. Một phần không nhỏ
cũng do sự hiện hữu và tác động của cộng đồng người Việt sống tại Mỹ!
Nguyên Lam: Trên diễn đàn này, ông hay cảnh báo về những thách đố Việt Nam có thể gặp, lần này, ông lại có vẻ lạc quan! Ông có thể giải thích vì sao không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trên diễn đàn này, quả thật là ta đã liên
tiếp cảnh báo về nỗi khó khăn Việt Nam sẽ gặp, từ tình trạng thiếu thông
tin khiến dân chúng và doanh nghiệp chưa biết rõ về luật chơi mới, cho
đến các vấn đề về lao động và nông nghiệp, những đòi hỏi về cải cách
doanh nghiệp và ngân hàng, v.v.... Tuy nhiên, nghịch lý nếu có ở đây chỉ
là vấn đề thời điểm. Ngay trước mắt, sự lạc quan vẫn là quy luật phổ
biến và có nói thì cũng chẳng ai nghe. Sự lạc quan ấy sẽ thổi lên cả
chục trái bóng đầu cơ để vơ vét mẻ cuối, sau đấy mới là thực tế não nề.
Nguyên Lam: Thựcc tế ấy là gì, làm sao người ta có thể thấy trước được?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Các nước công nghiệp hóa Âu-Mỹ tiên tiến đi
sớm nhất vào toàn cầu hóa lại hoài nghi tự do mậu dịch. Tại Âu Châu thì
chủ yếu vì an ninh. Tại Hoa Kỳ thì do nạn mị dân từ cả hai phía tả hữu
cực đoan nhất trong cuộc tranh cử. Như đã trình bày từ năm ngoái, người
ta kết án Việt Nam là làm dân Mỹ mất việc! Chuyện ấy sai về kinh tế
nhưng hấp dẫn về chính trị. Cho nên Việt Nam sẽ còn lạc quan và chỉ thấy
thành quả của thiểu số sôi nổi ở mặt ngoài mà chưa nhìn ra một làn sóng
đáy đang thách đố chính phạm trù toàn cầu hóa.
Nguyên Lam: Ông đã từng
đề cập tới mặt trái của hiện tượng ấy khi phân tách phản ứng bảo hộ mậu
dịch và bảo vệ nông sản tại các nước giàu khiến các xứ đang phát triển
như Việt Nam có thể bị thiệt hại mà cứ tưởng là từ nay nhờ toàn cầu hoá mà mức sống người dân nghèo sẽ được cải thiện. Vấn đề có nằm ở đó chăng?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thưa đúng như vậy và đây là vấn đề mà Việt
Nam cần quan tâm. Vấn đề là thời điểm và giác độ khảo cập, cái phương
hướng tìm hiểu nội vụ.
Nguyên Lam: Xin ông trước tiên trình bày bối cảnh của vấn đề, sau đó phân tách các yếu tố quyết định rồi ảnh hưởng của chúng.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Hiện tượng toàn cầu hóa hay kinh tế nhất
thể hoá trên thế giới thực ra chỉ trở nên toàn diện từ đầu thập niên 90
của thế kỷ trước, ngẫu nhiên trùng hợp với sự sụp đổ của Liên xô và lý
luận kinh tế chính trị học Mác-Lênin. Từ đấy, thương mại và đầu tư tài
chính bành trướng mạnh và thực tế nâng mức sống của người dân tại các
nước nghèo, kể cả các nước Đông Âu hay Trung Âu. Biến chuyển ấy cũng
trùng hợp với quyết định đổi mới của Việt Nam sau năm năm do dự chỉ đổi
mới ở khẩu hiệu và biểu ngữ. Kể từ 1991, người ta ca tụng tự do mậu dịch
và kinh tế thị trường rồi càng hồ hởi lạc quan vì hiệu ứng của cách
mạng công nghệ tín học, của nền kinh tế tri thức, v.v... Thế rồi...
Dân tại các nước giàu lại nghèo đi
Nguyên Lam: Thế rồi, nghĩa là ông đang nói đến làn sóng đáy, thế rồi chuyện gì đã xảy ra?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thế rồi vụ khủng hoảng và Tổng suy trầm năm
2008 làm người ta khám phá rằng thành quả của toàn cầu hóa lại không
được phân phối đồng đều cho người dân ở hai thế giới xin tạm gọi là giàu
và nghèo. Đây là một nghịch lý lạ có thể giải thích các vấn đề Việt Nam
sẽ còn gặp sau này. Kết quả của toàn cầu hoá là các nước nghèo càng
tham dự thì mức sống người dân tại đấy càng sung túc hơn, một cách tương
đối theo tốc độ gia tăng lợi tức. Điển hình là tại Trung Quốc, Ấn Độ,
Việt Nam và cả các nước Âu châu trong khối Xô viết cũ lẫn các xứ Hồi
giáo Trung Đông. Mạnh nhất và nhanh nhất là tại Đông Á với lợi tức đồng
niên một đầu người tăng bình quân là hơn 6% một năm trong nhiều năm.
Hiệu ứng thịnh vượng ấy kéo theo sự lạc quan phổ biến trên các thị
trường.
- Nhưng, mặt trái của vấn đề là người dân tại các nước giàu lại thấy là
họ nghèo đi. Hoặc lợi tức hay lương bổng không tăng mạnh như mong đợi
hoặc đã thấy tại các xứ khác. Nói cho dễ hiểu là dân Đức hay dân Pháp
thì thấy việc làm và lợi tức của họ chảy qua Ba Lan hay Hungary; dân Mỹ
thì cho là họ mất việc và mất lương vì hãng xưởng dời qua Mexico, đầu tư
tại Hoa lục hay đặt làm gia công tại Ấn Độ, Việt Nam... Nói cho gần gũi
thì nhiều shop may của người Việt tại Mỹ đã phải đóng cửa và nhà đầu tư
vượt Thái Bình Dương về lập cơ sở sản xuất tại Việt Nam để xuất khẩu
ngược về Mỹ. Dân Việt tại Việt Nam có thêm việc làm mà dân Việt tại
California phải tìm việc khác, nhiều người bèn tìm cơ hội mới tại Việt
Nam và kiếm ra tiền còn nhanh hơn. Nhiều người Mỹ thì e rằng sau khi áp
dụng Hiệp ước TPP, họ sẽ bị thất nghiệp!
Nguyên Lam: Ông đang trình bày một hiện tượng rất lạ
mà xét ra cũng có vẻ hợp lý. Nhưng, thưa ông, đấy là cảm quan ấn tượng
của thị trường và xã hội hay là thực tế của kinh tế?
Nhưng, mặt trái của vấn đề là người dân tại các nước giàu lại thấy là họ nghèo đi. Hoặc lợi tức hay lương bổng không tăng mạnh như mong đợi hoặc đã thấy tại các xứ khác. Nguyễn-Xuân Nghĩa
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Quy luật của kinh doanh là tìm nơi sản xuất
ra rẻ nhất với lợi nhuận cao nhất. Tại Hoa Kỳ, người ta có thể tìm đến
tiểu bang có môi trường kinh doanh thông thoáng và nhẹ thuế, đó là hiện
tượng “outsourcing” mọi người cho là bình thường. Nhưng khi doanh nghiệp tìm đến các quốc gia khác, gọi là off-shore, thì lại bị cánh tả kết án. Lần này thì cả tả hữu vì cũng đều đả kích việc đó!
- Nguyên nhân của loại quyết định kinh doanh chính đáng ấy là tỷ trọng
của lương bổng hay lợi tức công nhân viên bị giảm sút khi doanh nghiệp
đầu tư ra ngoài, hoặc đặt làm gia công ở bên ngoài, ở các nước nghèo có
khả năng thỏa mãn doanh nghiệp. Người dân ở các nước nghèo có thêm việc
làm và nếu có trình độ tay nghề cao – là trường hợp chưa xảy ra cho Việt
Nam - thì họ còn góp phần nâng cao năng suất và lợi tức của doanh
nghiệp đầu tư, từ các nước giàu.
- Ngược lại, phần vụ lao động - là lực lượng công nhân viên tại các
nước đã phát triển - lại chiếm tỷ trọng nhỏ hơn so với tư bản. Lực lượng
ấy không thấy lợi tức của họ gia tăng đáng kể. Ít ra tăng không nhanh
bằng thành phần lao động của các nước nghèo. Đồng thời, cuộc cách mạng
về công nghệ tin học còn khiến họ bị mất việc ngay trong lĩnh vực họ
tưởng là có ưu thế cao là công nghệ thông tin. Họ tự thấy là nạn nhân
của toàn cầu hoá. Vì sống trong các nước dân chủ - ta không thể trở
thành công nghiệp tiên tiến nếu không có dân chủ - họ bèn vận động
chính trường và sử dụng các chính khách mị dân. Cuộc tranh cử tại Mỹ
đang cho thấy điều ấy.
Nguyên Lam: Thưa ông, đấy chỉ là hiện tượng cục bộ tại Hoa Kỳ, hay một số quốc gia công nghiệp hay là trường hợp phổ biến trong các nước giàu?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ là xu hướng này có thể thấy tại
mọi nơi, từ môt xứ ít vấn đề và có kinh tế và tương lai gắn bó với Á
châu là Australia. Nó là trào lưu phổ biến tại Pháp, Đức, Nhật, Ý hay
Tây Ban Nha và nay là Hoa Kỳ. Tại nhiều nơi, họ nói đến chủ nghĩa kinh
tế dân tộc, là hạn chế tự do đầu tư và mậu dịch để bảo vệ quyền lợi quốc
gia, hoặc chống di dân vì sợ khủng bố. Tại Hoa Kỳ, người ta than rằng
là công nhân viên không được tưỏng thưởng đúng mức, lợi tức tăng quá
chậm vì toàn cầu hoá. Người ta nói đến mậu dịch công bằng, fair trade, thay vì mậu dịch tự do, free trade.
Đấy là chuyện lếu láo, nhưng chìm sâu bên dưới còn có làn sóng chống tư
bản chủ nghĩa và kinh tế thị trường nữa. Chính làn sóng đáy ấy mới tạo ra hình ảnh khá kỳ cục
của nước Mỹ vào mùa bầu cử.
Nguyên Lam: Ông đang chấm vào một điểm bất ngờ mà
nhức nhối của toàn cầu hoá. Theo như ông dự đoán thì tình hình sẽ ra sao
và ảnh hưởng thế nào tới Việt Nam khi đang hồ hởi hội nhập vào một sân chơi mới?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta khó biết chắc mọi chuyện về tương
lai, nhưng căn cứ trên những biến động chưa dứt từ năm 2008, đây là điều
có thể xảy ra với xác suất cao từ giữa năm trở đi, tức là sau khi Việt
Nam hết reo vui vì viễn ảnh toàn cầu hóa.
- Thứ nhất, vì kinh tế toàn cầu sẽ tăng trưởng chậm hơn do hiệu ứng suy
sụp tại Trung Quốc, suy trầm tại Âu Châu và cả Hoa Kỳ, các nước sẽ cạnh
tranh kịch liệt hơn để giành thị phần xuất khẩu. Kết quả là phản ứng
bảo hộ mậu dịch sẽ chỉ tăng chứ không giảm giữa các nước.
- Thứ hai, toàn cầu hóa sẽ bị khựng và các nước sẽ thỏa hiệp song
phương hoặc từng nhóm với nhau để trao đổi và chia sẻ lợi ích. Hiện
tượng kinh tế nhất thể hoá có thể bị chặn và thay thế bằng kinh tế tự do
trong từng khối với hậu quả bất lợi cho các nước nghèo. Thứ ba, tại các
nước giàu, thị trường bị chính trường chi phối mạnh hơn, doanh nghiệp
tiếp tục bị kiểm soát kỹ hơn để hãm đà đầu tư vào các nước nghèo và bảo
vệ quyền lợi công nhân viên ở nhà. Vì vậy, họ thận trọng hơn khi đầu tư
vào các nước nghèo như Việt Nam nếu môi trường nơi đó không thực sự
thông thoáng và có lợi.
- Nói chung, sự thăng trầm của thị trường hay tâm lý của tác nhân kinh
tế chỉ là chu kỳ, có lúc triều cương, có khi thoái trào. Việt Nam gia
nhập cuộc chơi ấy khi toàn cầu hóa có thể bị khựng, từ năm tới trở đi.
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á châu Tự do xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích này.
----
Một tin rất buồn, Học giả Nguyễn Ngọc Bích, nhà ngữ học và nguyên Giám đốc Ban Việt ngữ Đài Á Châu Tự Do từ ngày thành lập, đã bất ngờ tạ thế ở tuổi 79, trên chuyến bay từ Hoa Kỳ đi Philippines để tranh đấu cho Việt Nam. Kính xin những ai đã biết Nguyễn Ngọc Bích, hay đã đọc biên khảo của ông, cầu nguyện cho hương hồn của một người vô cùng tử tế và có lòng với quê hương cho đến giây phút cuối. NXN
Một tin rất buồn, Học giả Nguyễn Ngọc Bích, nhà ngữ học và nguyên Giám đốc Ban Việt ngữ Đài Á Châu Tự Do từ ngày thành lập, đã bất ngờ tạ thế ở tuổi 79, trên chuyến bay từ Hoa Kỳ đi Philippines để tranh đấu cho Việt Nam. Kính xin những ai đã biết Nguyễn Ngọc Bích, hay đã đọc biên khảo của ông, cầu nguyện cho hương hồn của một người vô cùng tử tế và có lòng với quê hương cho đến giây phút cuối. NXN
Thưa bác Nghĩa,
Trả lờiXóaTrong bối cảnh ảm đạm của toàn cầu hoá, VN còn bị sư tham nhũng của các tập đoàn kinh tế nhà nước. Vào năm 2003, bác có viết về Chaebol và chủ nghĩa dân tộc:
https://vietbao.com/a68974/chaebols-va-chu-nghia-dan-toc
Và các tập đoàn chaebol với tập đoàn kinh tế nhà nước Việt Nam rất giống nhau về hình thức. Theo bài viết vào năm 2003, bác dự đoán là các tập quán văn hoá Chaebol sẽ kéo kinh tế Hàn Quốc đi xuống. Cháu không rõ là đến hiện giờ thì Hàn Quốc có cải thiện tình hình này chưa, nhưng cháu thấy trong lĩnh vực công nghệ cao thì họ đang nắm giữ những công nghệ tiên tiến nhất. Xe hơi Huyndai với Kia thì bắt đầu xuất hiện nhiều tại Mỹ, công nghệ màn hình phone và phone processor thì hiện giờ khó có nơi nào có thể sản xuất số lượng lớn mà giữ giá thành rẻ bằng của Hàn Quốc. Có vẻ như tình trạng trì trệ không như 2003. Cháu muốn hỏi là nếu Hàn Quốc giải quyết được bài toán văn hoá Chaebol thì họ đã làm như thế nào? Và bài học nào rút ra được cho Việt Nam để giải quyết vấn nạn kinh tế tập đoàn nhà nước?
Cháu cảm ơn bác.
Kevin Võ quá chịu khó tìm lại các bài cũ của tôi để hiểu thêm! Rất mừng.
Trả lờiXóaVụ khủng hoảng 1997-1998 góp phần cho việc thay đổi chính trị tại Nam Hàn, với ông Kim Đại Trung thuộc cánh tả đắc cử Tổng thống.
Nhưng, trong nhiệm kỳ của ông (1998-2003; là khi có bài phỏng vấn của RFA) việc cải cách hệ thống chaebol chậm tiến hành và không gột rửa được nhiều nhược điểm nguyên thủy. Một trong các nguyên do vẫn là lý luận của cánh tả về vai trò can thiệp của nhà nước qua hệ thống doanh nghiệp "chủ lực" này.
Kế nhiệm ông Kim từ năm 2003 là Tổng thống Lỗ Vũ Huyễn cũng chẳng khá hơn mà bị tai tiếng hơn về tham nhũng. Sau này, chính ông Lỗ cũng tự tử vì những tai tiếng ấy.
Tình hình chỉ khá hơn khi đối lập thắng cử với Tổng thống Lý Minh Bác thuộc đảng Quốc Đại theo khuynh hướng trung hữu, kể từ năm 2008. Sau này, đảng Quốc Đại ấy cũng tụt hậu nên từ bên trong mới có khuynh hướng canh tân xuất hiện, là đảng Tân Thế Giới của đương kim Tổng thống Phác Cận Huệ.
Nói vắn tắt, nếu các chính trị gia không quyết liệt cải cách khi cầm quyền thì việc gì mà doanh nghiệp phải sửa? Họ vẫn dựa vào hệ thống đặc quyền đặc lợi cũ.
Dù sao thì từ gần 10 năm nay tình hình các chaebols Nam Hản đã khá hơn, đang vượt các doanh nghiệp lớn của Nhật và trực tiếp cạnh tranh với doanh nghiệp Hoa Kỳ trên đất Mỹ.
Ta ũng nên nhớ rằng chaebold Nam Hàn là của tư nhân, không là loại tập đoàn kinh tế nhà nước, như tại Trung Quốc và Việt Nam, và Tổng thống Lý Minh Bác từng là Tổng quản trị CEO của Hyundai (Hiện Đại) trước khi ra tranh cử Đô trưởng Hán Thành rồi làm Tổng thống.
Nói chung, sự toa rập giữa doanh giới và chính giới rất dễ xảy ra ở mọi nơi, kể cả Hoa Kỳ, là hiện tượng tham nhũng và tư bản thân tộc crony capitalism. Nhưng các chế độ dân chủ còn có thể ngăn được nhờ có đối lập và báo chí. Lý Minh Bác mất uy tín cũng là do những tai tiếng ấy. Bà Phác Cận Huệ có thể khá hơn, là điều chúng ta còn theo dõi!
Việc cải cách kinh tế tại Nhật cũng có loại khó khăn tương tự, theo một hướng khác, là tình trạng cấu kết của các thế lực kinh tế hay nghiệp đoàn nông nghiệp với đảng Tự Do Dân Chủ cho nên Thủ tướng Shinzo Abe phải cải sửa - mũi tên thứ ba - bằng cách tấn công vào trong đảng, và muốn vậy, phải huy động được đa số trong từng bước cải cách....
Vào một kỳ khác, ta sẽ tìm hiểu chuyện này. Trong chương trình Bên Kia Màn Khói, tôi đã hai lần nói về nước Nhật, nhưng ở khía cạnh an ninh hơn kinh tế.
Chúc vui và yên bình.
Thưa bác Nghĩa,
Trả lờiXóaCháu nghĩ "điểm lật" của kinh tế Nam Hàn từ hệ thống Chaebols vẫn có thể xảy ra, chỉ có điều nó chậm lại vì 2 lý do, thị trường Trung Quốc và sự cải cách từ từ của họ (nhưng chưa đủ). Nhưng rồi khi Trung Quốc có vấn đề thì Nam Hàn sẽ lâm vào cảnh như nước Nhật.
Kính thưa bác Nguyễn Xuân Nghĩa
Trả lờiXóaĐọc được tin bác Nguyễn Ngọc Bích mất, quả thực bản thân con cảm thấy rất tiếc. Con từng đọc qua biên khảo "Hồ Xuân Hương" của ông. Thực sự mổi lần nhìn thấy những người như vậy mất đi thực rất đáng tiếc, nhìn lại thế hệ của những người như bác hay bác Bích thực tế ngày một rơi rụng dần đi. Con củng mong bác có được sức khỏe và sống lâu, bởi thực tế nhìn bác mới ngòai 70 mà đầu đã bạc trắng rồi , bác cố gắng giữ gìn sức khỏe nha bác.
Chào bác